Preámbula (fr. préambule) sözü Azərbaycan dilinə fransız dilindən keçmişdir. Əslində, "preambule" sözü latın dilindəki "prae" (əvvəl, öncə) və "ambulare" (gəzmək, getmək) sözlərindən əmələ gəlmişdir. Literal mənası "əvvəl gəlmək", "ön söz" deməkdir. Lüğətlərdə sadəcə "qanunun, qərarın giriş hissəsi" kimi tərif olunsa da, preambulanın funksiyası daha mürəkkəb və çoxşaxəlidir.
Preámbula, hər hansı bir hüquqi sənədin (məsələn, konstitusiya, qanun, müqavilə) əsas bəndlərdən əvvəl gələn, sənədin məqsəd və əsas prinsiplərini, tarixi kontekstini, tərəflərin niyyətini və s. izah edən giriş hissəsidir. Sadəcə formal bir giriş deyil, sənədin ruhunu, ideoloji əsasını və məqsədini əks etdirən vacib bir komponentdir. Bəzi hallarda preámbula, sənədin hüquqi qüvvəsinə təsir edə bilər, çünki sənədin təfsiri zamanı nəzərə alınmalıdır.
Preámbulanın əsas funksiyaları bunlardır:
- Sənədin məqsədini və əhatə dairəsini izah etmək: Preámbula, sənədin nəyə nail olmağı hədəflədiyini açıq şəkildə bildirir.
- Tarixi kontekstdə sənədin əhəmiyyətini vurğulamaq: Sənədin qəbul edilməsinə səbəb olan hadisələr və proseslər preámbulada qeyd olunur.
- Sənədin əsas prinsiplərini və dəyərlərini təsvir etmək: Preámbula, sənədin əsasını təşkil edən ideologiyanı və dəyərləri əks etdirir.
- Sənədin tərəflərinin niyyətini və məqsədlərini aydınlaşdırmaq: Sənədi qəbul edən tərəflərin niyyətləri və sənəddən gözləntiləri preámbulada ifadə olunur.
- Sənədin təfsirinə kömək etmək: Zəruri hallarda, preámbula sənədin müəyyən maddələrinin təfsiri zamanı əsas götürülə bilər.
Misal olaraq, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının preámbulasını göstərmək olar. Bu preámbula, Azərbaycan xalqının öz müstəqilliyini bərpa etməsini, demokratik dövlət quruculuğunu və s. əks etdirərək, Konstitusiyanın məqsəd və əhəmiyyətini izah edir.
Beləliklə, preámbula sadəcə bir giriş deyil, hüquqi sənədin ayrılmaz və mənalı bir hissəsidir. Onun təhlili sənədin mahiyyətinin daha dərindən başa düşülməsinə kömək edir.