Razyana (fars. رازیانه - rāzīāneh) termini Azərbaycan dilində əsasən iki əsas mənada işlədilir: botanikada və kulinariyada. Botanik baxımdan razyana, Apiaceae (Çətirlilər) fəsiləsinə aid, efir yağı verən bir bitkidir (Foeniculum vulgare). Bu bitki özünün xarakterik şirin və ədviyyəli aromalı toxumları ilə tanınır.
Kulinariya baxımından isə "razyana" termini həmin bitkinin dadlı və ətirli toxumlarını ifadə edir. Bu toxumlar bir çox mətbəxlərdə, xüsusilə də Orta Şərq, Aralıq dənizi və Cənubi Asiya mətbəxlərində ədviyyə, çay, şirniyyat və ya digər qida məhsullarının dadını və ətirini artırmaq üçün geniş istifadə olunur. Razyananın toxumları həmçinin bəzi içkilərin, məsələn, razyana çayı hazırlanmasında əsas komponent kimi çıxış edir. Onlar həmçinin bəzi şirniyyat və çörək məmulatlarına əlavə edilir.
Razyananın farmakoloji xüsusiyyətləri də mövcuddur. Hələ qədim zamanlardan bəri həzm sisteminin işini yaxşılaşdırmaq, qazı azaltmaq və süd ifrazını artırmaq üçün istifadə olunur. Ancaq bu xüsusiyyətlərin təsiri hələ də tam olaraq elmi araşdırmalarla sübut edilməsə də, geniş miqyasda xalq təbabətində tətbiq olunur. Buna görə də razyananın müalicəvi məqsədlə istifadəsinə başlamazdan əvvəl həkim məsləhəti almaq məsləhətdir.
Etimoloji baxımdan, sözün fars mənşəli olduğu qeyd olunmuşdur. Farsca "rāzīāneh" sözü "raz" (sir) və ya "razi" (razı) kökündən törəmə ola bilər və bitkinin müəyyən sağlamlıq problemləri üçün istifadəsinə işarə edə bilər. Lakin bu, yalnız bir fərziyyədir və sözün etimologiyası haqqında daha dərin araşdırmalar aparılmalıdır.
Cümlədə nümunələr:
- Xoruz qəlyanını razyana toxumu ilə ədviyyələndirdi.
- Həkim uşağın qazını azaltmaq üçün razyana çayı tövsiyə etdi.
- Çörəyin içindəki razyana ətri otağı bürüdü.
- Bu şirniyyatın dadına razyana toxumlarının ətirli ətri qatılıb.