Realízm [lat. realis – maddi, həqiqi]: Terminin əsas mənası həqiqəti, gerçəkliyi olduğu kimi qəbul etmə və təsvir etmə prinsipinə əsaslanır. Bu, sadəcə həqiqətə uyğunluqdan daha çox, həqiqətin dərkedilmə və təqdim olunma üsulunu da özündə əks etdirir. Latın dilindəki kökü olan "realis" sözü "maddi", "həqiqi" mənalarını ifadə etsə də, realizm anlayışı fəlsəfə, ədəbiyyat, incəsənət və digər sahələrdə fərqli nüanslar daşıyır.
1. Epistemoloji və ontoloji mənada realizm: Reali̇zm, gerçəkliyin mövcudluğunu və insan idrakının bu gerçəkliyi əks etdirmə qabiliyyətini qəbul edən bir fəlsəfi mövqedir. Bu mənada realizm idealizmə, gerçəkliyin insan şüurunun məhsulu olduğunu iddia edən fəlsəfi cərəyana qarşı çıxır. Reali̇zm, obyektiv gerçəkliyin, insan şüurundan müstəqil olaraq mövcud olduğunu vurğulayır və bu gerçəkliyin dəqiq və dolğun təsvirinə yönəlir.
2. Ədəbiyyat və incəsənətdə realizm: Ədəbiyyat və incəsənətdə realizm, əsərin mövzusunun, personajlarının və hadisələrinin həyatdan götürülməsi, həqiqi həyatın təsvir olunmasına əsaslanır. Bu, sadəcə hadisələri olduğu kimi təsvir etmək deyil, həm də sosial, iqtisadi və psixoloji reallığı, sosial mühitin insan həyatına təsirini göstərməyi də əhatə edir. Reali̇zm cərəyanında həm də həyatın çirkin, xoşagəlməz tərəfləri də gerçəkliklərinin hissəsi olaraq təsvir olunur.
3. Praktik mənada realizm: "Həqiqi vəziyyəti, şəraiti, imkanları və qüvvələrin nisbətini dərketmə bacarığı" ifadəsi realizmin praktik tətbiqini əks etdirir. Bu, hər hansı bir vəziyyəti obyektiv qiymətləndirmək, mövcud imkanları və məhdudiyyətləri dərk etmək, qüvvələrin nisbətini düzgün təhlil etmək qabiliyyətini bildirir. Siyasətdə, iqtisadiyyatda və həyatın digər sahələrində real vəziyyətin dəyərləndirilməsi qərarların daha düzgün qəbul edilməsinə kömək edir.
Müxtəlif cümlələrdə istifadəsi:
- Onun əsərləri dərin realizmlə seçilir.
- Siyasi realizm, qərarların qəbulunda yalnız real imkanları nəzərə almasını tələb edir.
- Realizm rəssamlığında həyatın həqiqi görüntüləri təsvir olunur.
- Bu məsələyə real baxış lazımdır.
- Onun realizmə əsaslanan yanaşması uğur qazanmasına kömək etdi.