Rutil (lat. rutilus – qırmızımtıl) – TiO2 kimyəvi formuluna malik olan, titanın qara dəmir filizi olan bir mineral növüdür. Adını qırmızımtıl rəngli nümunələrindən almışdır, çünki tərkibindəki dəmir qarışığı minerala xarakterik bir qırmızımtıl çalar verir. Ancaq rutil yalnız qırmızımtıl rəngdə deyil, həmçinin sarı, qəhvəyi, qara və hətta bəzən mavi rəngdə də ola bilər. Rəng müxtəlifliyi, əsasən, dəmir və digər çirkləndiricilərin miqdarından asılıdır. Mineralın adı latın dilindəki "rutilus" sözündən götürülmüşdür ki, bu da "qırmızımtıl" mənasını verir.
Rutil çox sərt (Mohs sərtlik miqyası üzrə 6-6,5) və parlaq bir mineral olub, ümumiyyətlə prizmatik kristallar şəklində tapılır. Onlar tez-tez digər mineralların içərisində, xüsusilə də kvarsda, əmələ gəlir. Rutilin əsas istifadəsi titanın sənayedə istifadəsi üçün əsas xammal kimi çıxış etməsidir. Bundan əlavə, bəzən zərgərlik sənayesində, xüsusilə də kiçik, parlaq kristallarının bəzək əşyalarında istifadə olunur. Rutilin “ulduzlu safir” və “ulduzlu rubin” kimi qiymətli daşların xarakterik parıltı effektinin səbəbkarı olduğunu da qeyd etmək vacibdir. Bu halda rutil iynəvari daxilolmalar şəklində qiymətli daşın daxilində yerləşir və işığının əks olunması nəticəsində ulduzvari bir effekt yaradır.
Cümlədə nümunələr:
1. Qədim Misirlilər rutildən bəzək əşyaları hazırlayırdılar.
2. Bu daşdakı parıltı rutin iynəciklərinin işıq oyunundan yaranır.
3. Titan istehsalında rutin əhəmiyyəti böyükdür.
4. Geoloqlar kvars nümunəsində rutin kristalları aşkar etdilər.