Səfil-sərgərdan sözü Azərbaycan dilində yersiz-yurdsuz, acınacaqlı vəziyyətdə olan şəxsi ifadə edən bir termindir. Etimoloji baxımdan iki hissədən ibarətdir: "səfil" və "sərgərdan". "Səfil" sözü ərəb mənşəli olub, maddi çətinlikdə olan, yoxsul, kasıb mənasını verir. "Sərgərdan" isə fars mənşəlidir və "yolunu azmış", "yersiz-yurdsuz", "heç bir yerə bağlı olmayan" kimi mənaları əhatə edir.
Beləliklə, "səfil-sərgərdan" birləşməsi həm maddi cəhətdən çətinlik çəkən, həm də məskənsiz, evsiz-eşiksiz, kiminsə himayəsindən məhrum qalmış bir insanın vəziyyətini təsvir edir. Bu termin sadəcə "kasıb" və ya "yolsuz" sözlərinin sadə bir cəmindən daha çoxdur; o, acınacaqlı, kədərli və ümidsiz bir vəziyyəti, sosial təcridi ifadə edir.
Cümlə içərisində istifadəsi nümunələri:
- O, səfil-sərgərdan bir həyat sürürdü, gecələrini köhnə bir bina altında keçirib, günlərini isə dilənçilik edərək tamamlayırdı. (burada sözün tam mənası əks olunur)
- Savaş səfil-sərgərdan insanlara çox əziyyət vermişdi. (burada daha geniş, ümumiləşdirilmiş bir məna əks olunur)
- Qəhrəmanımız səfil-sərgərdan gəzərək öz doğmalarını tapmaq ümidi ilə yaşayırdı. (burada "sərgərdan" hissəsinin daha çox vurğulanması mövcuddur)
- O, həyatının çətinliklərindən, səfil-sərgərdan günlərindən bəhs edirdi. (burada köhnə, keçmiş bir dövrü ifadə etmək üçün işlənir)
Qeyd etmək lazımdır ki, "səfil-sərgərdan" ifadəsi daha çox ədəbi üslubda, rəvayət və hekayələrdə işlənir. Gündəlik danışıq dilində daha sadə və konkret ifadələr üstünlük təşkil edir. Ancaq ədəbi əsərlərdə bu sözün yarada biləcəyi emosional təsir və təsvir gücü danılmazdır.