Sıxmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası geniş və çoxşaxəlidir. Lüğətlərdəki qısa izahlar onun bütün imkanlarını əhatə etmir. Əsasən, fiziki təzyiq və ya sıxılma əməliyyatını ifadə edir, lakin kontekstdən asılı olaraq məcazi mənalarda da işlənə bilər.
1. Fiziki Təzyiq: Bu, sıxmaq felinin ən əsas və geniş yayılmış mənasıdır. Obyektin üzərinə güc tətbiq edərək onun həcmində azalma, formasında dəyişiklik və ya içərisindəki maddənin çıxarılmasına yönəlik bir hərəkətdir. Misal üçün: "Qarpızı sıxıb yoxlamaq" ifadəsində qarpızın bərkliyini və ya yetişmə dərəcəsini müəyyən etmək üçün fiziki təzyiq tətbiq edilir. Digər nümunələr: "Limonu sıxıb suyu çıxarmaq", "Pambığı sıxaraq suyunu kənarlaşdırmaq", "Giləməyi əlinlə sıxmaq". Bu mənada söz "basmaq", "təzyiq etmək", "əzmək" kimi sözlərlə sinonim kimi işlənə bilər, lakin bəzi hallarda daha konkret bir məna ifadə edir.
2. Kip Birləşdirmək: Bu mənada sıxmaq, obyektləri bir-birinə yaxınlaşdıraraq, aralarındakı boşluğu aradan qaldırmaq və möhkəm bir bütöv yaratmaq deməkdir. Məsələn: "Düyünü sıxmaq", "Mərmi qabıqlarını sıxmaq", "Vinti sıxmaq". Bu mənada "qısmaq", "bərk basmaq", "möhkəmləndirmək" sözləri sinonim ola bilər.
3. Məcazi Mənalar: Sıxmaq felinin daha incə və məcazi mənaları da mövcuddur. Məsələn, "Vaxt sıx idi" ifadəsi vaxtın azlığını, tələsikliyi bildirir. "Əhalinin sıx məskunlaşdığı ərazi" ifadəsində əhalinin çoxluğuna və sıxlığa işarə edilir. "Dostları sıx qucaqlamaq" ifadəsi isə sıxlıqdan daha çox, isti münasibəti, mehribanlığı ifadə edir. Bu məcazi mənalarda, sıxmaq felinin əsas mənası olan "təzyiq" konsepsiyası müxtəlif formada özünü göstərir: vaxt təzyiqi, əhali sıxlığı, emosional sıxlıq.
Etimologiya: Sıxmaq feli türk dillərindəki köklü bir sözdür və "sıx" kökünün törəməsidir. "Sıx" sözü sıxlıq, yığcam olmaq mənalarını özündə birləşdirir.