Sırt (is. Bel, kürək) sözü, Azərbaycan dilində geniş yayılmış və çoxmənalı bir sözdür. Əsas mənası "bədənin arxa hissəsi, beldən başlayaraq boyun nahiyəsinə qədər uzanan hissə" deməkdir. Lüğətlərdə sadəcə "bel, kürək" kimi izah edilməsi, sözün bütün mənalarını və kontekstə görə dəyişən istifadə formalarını tam əks etdirmir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, türk dillərindən gəldiyini görərik. Qədim türk dillərindəki mənası da əsasən "arxa, geri, əksinə" kimi istiqamətləri ifadə edirdi. Bu da zaman keçdikcə bədənin arxa hissəsi ilə assosiasiya yaradaraq "sırt" mənasını qazanıb.
Sırt sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalarda işlədilə bilər:
1. Anatomik məna: Bədənin arxa hissəsi, bel, kürək. Misal: "Sırtı ağrıyırdı." Burada "sırt" sözü bədənin anatomik bir hissəsini ifadə edir.
2. Metaforik məna: Bir şeyin arxa, əks tərəfi. Misal: "Dağın sırtı", burada "sırt" dağın arxa, yüksək hissəsini bildirir. Yaxud "kitabın sırtı" – kitabın bağlanma hissəsini ifadə edir.
3. Məcazi məna: Bir şeyin yükünü daşıyan hissəsi, əsas dayaq nöqtəsi. Misal: "İşin bütün sırtını o çəkdi." Burada "sırt" məsuliyyət və ağır iş yükünü götürən şəxsi bildirir.
4. Hərəkət mənası: Arxaya doğru əyilərək bir iş görmək. Misal: "O, yükü sırtına yüklədi." Burada həm yükün arxada yerləşməsi, həm də əyilib yükü qaldırma hərəkəti nəzərdə tutulur.
Verdiyiniz nümunə cümlələrində də "sırt" sözü fərqli mənalarda işlənilib:
"Sırtına bir-iki tutarlı dartdı; Qolundan yapışıb, irəli atdı." Burada "sırt" bədənin arxa hissəsi, fiziki təsir göstərilən yer kimi qəbul edilməlidir.
"Haydı, minib sırtına yel gedişli atların; Yerdə, göydə, dəni" Bu misrada isə "sırt" atın belini, minmək üçün istifadə olunan yerini bildirir. Burada həm anatomik, həm də metaforik bir istifadə var, çünki atın belini minmək üçün səth kimi qəbul edirik.
Beləliklə, "sırt" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir və sadəcə "bel, kürək" kimi qısa bir izahı kifayət etmir. Daha geniş, dəqiq və çoxşaxəli bir izah tələb olunur.