Sürpriz (fr. surprise) sözü Azərbaycan dilinə fransız dilindən keçmişdir. Əsas mənası "gözlənilməzlik", "qəfillik" olsa da, ümumi leksik praktikada daha çox "gözlənilməyən, xoş və ya xoşagəlməz hadisə" mənasında işlənir. Lüğətlərdə sadəcə "gözlənilməyən hədiyyə, yaxşılıq, xoş xəbər" kimi tərifi yetərli deyildir, çünki sürprizin təbiəti yalnız müsbət deyil, həm də mənfi ola bilər. Sözün əhatə etdiyi məna dairəsi daha genişdir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, fransızca surprendre felindən törədiyini görərik. Bu fel isə sur- (üstü, üstə) və prendre (tutmaq, götürmək) fel birləşməsindən əmələ gəlib. Beləliklə, əslində "birdən-birə tutmaq", "qəflətən götürmək" mənasını daşıyır. Bu məna, gözlənilməz hadisənin insanı qəflətə tutması, ona hazırlıqsız və gözlənilmədən gəlməsi ilə bağlıdır.
Müxtəlif cümlə nümunələrində sözün necə işləndiyinə baxaq:
- Doğum günümə gələn sürpriz ziyafət məni çox sevindirdi. (Müsbət, xoş sürpriz)
- Səhər yataq otağıma girəndə böyük bir sürprizlə qarşılaşdım: bütün əşyalarım səpələnmişdi. (Mənfi, xoşagəlməz sürpriz)
- Onun gəlişi bizim üçün böyük bir sürpriz oldu. (Neytral, hadisənin gözlənilməzliyinə vurğu edilir)
- Konsertin sürpriz qonağı məşhur müğənni idi. (Müsbət, xoş sürpriz)
- İmtahanda sürpriz sual verildi. (Neytral, hadisənin gözlənilməzliyinə vurğu edilir)
Yekun olaraq, "sürpriz" sözü, fransızca kökləri olan, "gözlənilməz, qəfil hadisə" mənasını ifadə edən bir sözdür. Bu hadisə həm xoş, həm də xoşagəlməz ola bilər və həm konkret bir hədiyyəni, həm də ümumi bir vəziyyəti təsvir etmək üçün işlədilə bilər. Onun əsas xüsusiyyəti isə hadisənin gözlənilməzliyidir.