Şəfqətsiz sifəti, əsasən, insanlara tətbiq olunan və onların qarşı tərəfin əzabına, iztirabına, acısına biganə qalmasını, rəhm və mərhəmət göstərməməsini bildirən bir söz olaraq qəbul edilir. Lüğətlərdə sadəcə “rəhmsiz, mərhəmətsiz, amansız, daşürəkli” kimi sinonimlərlə izah olunsa da, mənanın daha dərin və geniş aspektiləri var.
Şəfqətsizliyin əsasını insanın başqasının ağrısına duyğusuzluq, empatiya qabiliyyətinin olmaması və ya zəif olması təşkil edir. Bu duyğusuzluq, fiziki və ya emosional zərərə səbəb olmaqdan çəkinməməyə, hətta bəzən bu zərərdən zövq almağa belə gətirib çıxara bilər. Şəfqətsiz insan yalnız rəhm etmir, həm də qarşı tərəfin vəziyyətinə laqeyd qalır, hətta aktiv şəkildə zərər verməyə çalışa bilər.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "şəfqət" kökünün "şəfqətli olmaq, əzizləmək, qorumaq" mənalarını ifadə etdiyini görərik. "Şəfqətsiz" isə bu keyfiyyətin tam əksini bildirir: şəfqət yoxdur, əzizləmə yoxdur, qoruma yoxdur. Bu mənada "şəfqətsiz" sözü sadəcə bir hərəkətin amansızlığını deyil, həm də əxlaqi və mənəvi bir çatışmazlığı ifadə edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Şəfqətsiz rəhbər işçiləri işçilərə qarşı çox sərt davranırdı. (Burada şəfqətsizlik, rəhbərin ədalətsiz, amansız davranışını bildirir.)
- Düşmənlərinin şəfqətsiz hücumu qəsəbəni dağıdıb yandırdı. (Burada şəfqətsizlik, hücumun qəddarlığını, amansızlığını vurğulayır.)
- Təbiətin şəfqətsiz qanunları həmişə güclünün üstünlüyünü sübut edir. (Burada şəfqətsizlik, təbiətin amansız, qəddar qanunlarını ifadə edir. Bu mənada, insan amilindən kənar, obyektiv bir qüvvənin təsvirinə aiddir.)
Beləliklə, "şəfqətsiz" sözü sadəcə sinonimlərin cəmindən daha çox məna daşıyır. O, insan davranışındakı rəhmsizlik, mərhəmətsizlik, duyğusuzluq və qəddarlığı ifadə edən mürəkkəb bir anlayışı əhatə edir və müxtəlif kontekstlərdə fərqli çalarlarla işlənə bilər.