Şümal (şüməl) sözü Azərbaycan dilində əsasən iki mənada işlənir. Birinci və daha qədim mənası "yeni dikəlib göyərən budaq, zoğ" deməkdir. Bu mənada şümal gənc, hələ tam inkişaf etməmiş, nazik və yumşaq bir budağı, yeni çıxmış zoğu ifadə edir. Məsələn, "Çəkil şümalı" ifadəsində "şümal" hələ incə, kövrək olan yeni çıxmış budağı ifadə edir. "Bir şümal pöhrəni" ifadəsi isə yeni tumurcuqlanmış bir qədər qalın zoğu göstərir.
Sözün bu mənasında "şümal"ın kökü türk dillərində geniş yayılmış "şüm" (şüməlmək, yeni tumurcuq atmaq, göyərmək) felindən törəmişdir. Bu felin mənası bitkilərin yeni tumurcuq atması, göyərməsi ilə bağlıdır. "Şümal" isə bu felin isim halına gəlməsidir. Bu mənada "şümal" sözü daha çox poetik və ya folklor mətnlərində, təsviri ifadələrdə işlədilir.
İkinci mənada isə "şümal" sözü nadir hallarda rast gəlinir və birinci mənası ilə əlaqəli olaraq "yeni başlayan, gənc, təzə" mənasını da ifadə edə bilər. Bu mənada istifadəsinin səbəbi gənc bitkinin yeni həyatın simvolu olması ilə əlaqədardır. Məsələn, "şümal qələm" ifadəsi "yeni qələm" kimi başa düşülə bilər. Ancaq bu istifadə üslubi baxımdan daha az rast gəlinən bir üsuldur.
Nümunə cümlələr:
• Baharın gəlişi ilə ağacların şümaları göyərdi.
• Qoca ağacın gövdəsindən bir neçə nazik şümal çıxmışdı.
• (Daha az rast gələn istifadə) Şümal əsgər cəbhəyə göndərildi. (Bu cümlədə "şümal" yeni hərbi xidmətə başlayan gənc əsgəri bildirir.)
Qeyd edək ki, təqdim olunan mətnlərdəki "şümal" sözünün "şimal" (coğrafi istiqamət) sözü ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu iki söz tamamilə fərqli leksik vahidlərdir.