Şümşad (şümüşad) – [fars. شُمُشاد] İs. Cürbəcür alətlər, ev əşyaları və s. hazırlanan, yüksək möhkəmliyə malik, sıx toxumalı, həmişəyaşıl ağac növü. Termin, əsasən, Buxus cinsinə aid olan bitkiləri, xüsusilə də Azərbaycan ərazisində geniş yayılmış Buxus hyrcana (Qafqaz şümşadı) növünü ifadə edir. Bu ağac növünün oduncağı olduqca sərt, möhkəm və davamlıdır, buna görə də əsrlər boyu müxtəlif əşyaların hazırlanmasında istifadə olunmuşdur. Sərtliyindən əlavə, şümşad ağacının gözəl rəngi və toxuması da onun incəsənət əsərlərinin hazırlanmasında üstünlük təşkil etməsinə səbəb olmuşdur.
Şümşad ağacının məhsuldarlığı azdır, böyüməsi olduqca yavaşdır, buna görə də onun oduncağı qiymətli hesab olunur. Tarixən, şümşaddan oyma, yonma və turnir işləri üçün istifadə edilmiş, müxtəlif bəzək əşyaları, musiqi alətlərinin hissələri, dama taxtaları, şahmat fiqurları, taxta qablar və s. hazırlanmışdır. Həmçinin, şümşadın yarpaqları və qabığı bəzi xalq təbabətində dərman kimi istifadə olunmuşdur, lakin bu tətbiqin elmi əsası şübhə altındadır və peşəkar həkim məsləhəti olmadan istifadəsi tövsiyə edilmir.
Sözün etimologiyasına gəldikdə, farsca şümşad sözünün mənşəyi dəqiq müəyyən edilməsə də, bəzi tədqiqatçılar onun qədim dillərlə əlaqəli ola biləcəyini irəli sürürlər. Lüğətlərdəki təriflər, əsasən, ağacın praktiki tətbiqlərinə fokuslanır, lakin onun botaniki xüsusiyyətlərinə daha geniş işıq salmaq vacibdir. Məsələn, "möhkəm oduncaqlı həmişəyaşıl ağac" ifadəsi şümşadın əsas xüsusiyyətlərini qısaca ifadə etsə də, onun botaniki cinsini və növünü müəyyən etmək, yayılma arealını, eko-sistemdəki rolunu və mühafizəsinin əhəmiyyətini də qeyd etmək daha dəqiq və dolğun tərif yaradardı.
Cümlə nümunələri:
1. Nəfis oyma işləri ilə bəzədilmiş şümşad qutu əsl sənət əsəri idi.
2. Qədim ustalar şümşad ağacından möhtəşəm heykəllər yonurdular.
3. Qafqaz şümşadı nəsli kəsilməkdə olan bitki növləri siyahısına daxildir.
4. Şümşad ağacından hazırlanmış dama taxtası əcdadlarımızdan yadigar qalıb.