Tabesiz (Sifət): Qrammatika baxımından, "tabesiz" termini mürəkkəb cümlənin bir növünü ifadə edir. Bu cür mürəkkəb cümlənin tərkibindəki sadə cümlələr bir-birinə sintakstik olaraq tabe deyil, yəni bir-birinə mənaca və ya qrammatik cəhətdən tabelik əlaqəsi yoxdur. Onlar bərabərhüquqlu olaraq, bir-birindən müstəqil şəkildə, ardıcıl və ya koordinativ (yanaşı) əlaqədə yer alırlar. Bu əlaqə, ümumiyyətlə, intonasiya, durğu işarələri (və, ya, amma, lakin kimi bağlayıcılar) və ya kontekst vasitəsi ilə ifadə olunur.
Mənşəyi: Sözün "tabesiz" olması "tabe" sözündən törəmədir. "Tabe" sözü ərəb mənşəlidir və itaətkar, bağlı, asılı olan mənasını verir. "Tabesiz" isə bu sözün tərs mənasını ifadə edir, yəni bir-birinə bağlı olmayan, asılı olmayan anlamını bildirir.
Fərqli Cümlələrdə İşlənməsi:
- Misal 1 (Koordinator bağlayıcı ilə): "Günəş çox parlaq idi, və quşlar gözəl oxuyurdu." Bu cümlədə iki müstəqil cümlə "və" bağlayıcısı ilə birləşdirilmişdir. Hər iki cümlənin öz müstəqil mənası və quruluşu vardır.
- Misal 2 (İntonasiya vasitəsi ilə): "Yağış yağdı. Külək əsdi." Bu cümlələrdə heç bir bağlayıcı yoxdur, amma intonasiya və durğu işarələri (nöqtə) bu cümlələrin tabesiz əlaqədə olduğunu göstərir. Hər iki hadisə bir-birindən müstəqildir.
- Misal 3 (Mürəkkəb cümlənin tərkibində): "Qapı açıldı, birisi içəri girdi, qonaqlar salamlaşdılar." Bu mürəkkəb cümlə üç müstəqil sadə cümlədən ibarətdir və hadisələrin ardıcıllığını ifadə edir, amma hər cümlənin öz mövzusu və predikatı var.
Ümumiyyətlə, "tabesiz" mürəkkəb cümlənin mahiyyətini dəqiq ifadə etmək üçün istifadə olunan bir termindir. Bu cümlələr bir-birinə bağlı olmayaraq, yanaşı gələn, eyni səviyyədə olan sadə cümlələrdən təşkil olunur. Bu cümlələrin tərkibindəki sadə cümlələr bir-birindən asılı deyil və eyni dərəcədə əhəmiyyətlidirlər.