Talanmaq felinin əsas mənası var-dövlətin, mal-mülkün, ümumilikdə hər hansı bir şeyin zorla, qanunsuz olaraq əlindən alınması, ələ keçirilməsidir. Bu, sadəcə maddi sərvətlərlə məhdudlaşmır; məcazi mənada da, bir şeyin tamamilə məhv edilməsi, dağıdılması, yox edilməsi mənasında işlənə bilər. Mənəvi dəyərlərin, adət-ənənələrin, mədəni irsin məhv edilməsi də məcazi mənada “talanmaq” felinin əhatə etdiyi sahələrə aiddir.
Lüğətlərdə verilməyən, lakin istifadəsində müşahidə olunan nüanslara diqqət yetirək. “Talanmaq” feli, fəal səbəbkarın açıq şəkildə göstərilmədiyi passiv bir konstruksiyadır. Yəni, kim tərəfindən talan edildiyini bilməməyimiz, və ya onu xüsusi qeyd etməməyimizin nəticəsidir. Məsələn, “Ev talan olub” cümləsində evə zərər verənin kim olduğu aydın deyil; “Düşmən tərəfindən talan olundu” cümləsində isə fəal səbəbkar açıq şəkildə göstərilir.
“Talan edilmək” və “talan olunmaq” ifadələri ilə sinonimdir, lakin “talanmaq” daha qısa və daha çox işlənən bir formadır. “Talanmaq” sözü, əsasən, böyük miqyaslı hadisələrdə, məsələn, müharibə, təbii fəlakət və ya soyğunçuluq nəticəsində baş verən dağıntıları ifadə etmək üçün işlədilir. Kiçik miqyaslı hadisələr üçün “oğurlanmaq”, “ələ keçirilmək”, “alınmaq” kimi sözlər daha uyğundur.
Misal cümlələr:
- Müharibə zamanı kənd tamamilə talan olub.
- Qədim abidələr talanmaq təhlükəsi ilə üzləşir.
- Təbii fəlakət nəticəsində bütün əkin sahələri talanıb.
- Onun həyatı bütünlüklə talanıb, heç nəyi qalmayıb.
Verdiyiniz nümunə cümləsindəki ("O ev bərbad olub talanmaq gərək") "talanmaq" feli məcazi mənada işlənir. Bu, evin bərbad vəziyyətə düşməsinin dərinliyinə, tamamilə dağıdılmasına işarə edir. Burada "talanmaq" sözü fiziki talandan daha çox, tamamilə məhv olma, dağılma, bərbad vəziyyətə düşmə mənasını verir.