Təcilən sözü Azərbaycan dilində zərf kimi işlənir və "təcili (surətdə)", "tələsik", "tez-tələsik", "yubanmadan", "dəqiqəni itirmədən", "dərhal", "ani olaraq" mənalarını verir. Sözün əsas mənası, bir işin mümkün qədər tez, gecikdirilmədən, ləngimədən yerinə yetirilməsini bildirir.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "təcil" kökündən əmələ gəlmişdir. "Təcil" fars mənşəli olub "tezlik", "tələsiklik", "sürətlilik" mənalarını ifadə edir. "-ən" şəkilçisi isə zərf əmələ gətirir, "təcili şəkildə" mənasını ifadə etmək üçün işlənir. Beləliklə, "təcilən" sözü bir işin təcili və ləngimədən yerinə yetirilməsini vurğulayır.
Cümlədə istifadəsi nümunələri:
- Təcilən həkim çağırmaq lazımdır.
- İş yoldaşım təcilən yardım istədi.
- Təcilən evə qayıtmalıydım.
- Sənədləri təcilən təqdim etməlisən.
- Məsələni təcilən həll etmək vacibdir.
Göstərilən nümunələrdən də göründüyü kimi, "təcilən" sözü həm tələsikliyi, həm də vacibliyi ifadə edir. "Tez", "sürətlə" sözlərinə nisbətən daha güclü bir təciliyyət hissi keçirir. "Təcili" sözü ilə sinonim olsa da, "təcilən" daha qısa və daha çox təcili bir vəziyyəti ifadə edir. Məsələn, "təcili yardım" ifadəsində "təcilən" işlənməsi daha təbii və daha təsirlidir.
Verilən mətn nümunəsində ("Məşədi Əsgər təcilən [müsafirə] tərəf yan alıb çamadanını aparmaq üçün öz dili ilə ona...") sözün təcili bir hərəkəti ifadə etməsi aydın görünür. Məşədi Əsgərin çamadanını aparmaq üçün dərhal hərəkətə keçməsi vurğulanır.