Təftiş (ər. təftiş – yoxlama, araşdırma) – İşlərin, sənədlərin, fəaliyyətin düzgünlüyünü, qanunauyğunluğunu, tamlığını, keyfiyyətini və ya müəyyən meyarlara uyğunluğunu müəyyən etmək məqsədi ilə aparılan sistemli və planlı yoxlama, araşdırma və qiymətləndirmə prosesidir. Bu proses müxtəlif səviyyələrdə və müxtəlif obyektlər üzərində həyata keçirilə bilər. Təftişin məqsədi yalnız qanun pozuntularının aşkarlanması deyil, həm də mövcud sistemin təkmilləşdirilməsi, səmərəliliyinin artırılması, qüsurların aradan qaldırılması və gələcək problemlərin qarşısının alınmasıdır.
Təftiş, həm inzibati, həm də hüquqi xarakter daşıya bilər. İnzibati təftişlər adətən idarəetmə orqanları tərəfindən daxili nəzarət məqsədilə aparılır. Hüquqi təftişlər isə qanunvericilikdə müəyyən edilmiş əsaslara əsasən, müstəqil təftiş orqanları və ya səlahiyyətli şəxslər tərəfindən həyata keçirilir. Bu təftişlər nəticəsində aşkar edilən pozuntulara görə müvafiq tədbirlər görülür.
Təftiş prosesi müxtəlif mərhələlərdən ibarətdir: planlaşdırma, məlumat toplama (sənədlərin öyrənilməsi, şahidlərin dinlənilməsi, yerində müşahidələr aparılması), analiz və qiymətləndirmə, nəticələrin sənədləşdirilməsi və tədbirlərin görülməsi. Təftişin obyekti müxtəlif ola bilər: müəssisələrin fəaliyyəti, maliyyə hesabatları, istehsal prosesləri, ekoloji təhlükəsizlik, əmək mühafizəsi və s.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
• Maliyyə Nazirliyi tərəfindən vergi ödəyicilərinin hesabatlarının təftişi aparıldı.
• Əmək müfəttişi müəssisədə əmək qanunvericiliyinə əməl olunub-olunmamasını təftiş etdi.
• Müəllimlərin işinin təftişi məktəbin direktoru tərəfindən həyata keçirildi.
• İnşaatın keyfiyyətinin təftişi mütəxəssislər tərəfindən aparıldı.
Gördüyümüz kimi, "təftiş" sözü həm prosesə, həm də bu prosesin nəticəsinə aid ola bilər. Məsələn, “təftiş aparmaq”, “təftişin nəticəsi” kimi ifadələr bu fikri təsdiqləyir.