Tıxılmaq felinin mənası Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində sadəcə "güclə yerləşdirilmək, soxulmaq, basılmaq, keçirilmək, soxuşdurulmaq" kimi izah olunsa da, daha dəqiq və geniş təhlil tələb edir. "Tıxılmaq" hərəkətinin əsas xüsusiyyəti, məcburiyyət, sıxlıq və çətinlik hissidir. Yəni, obyektin yerləşdirilməsi, soxulması, basılması asan və sərbəst deyil, əksinə, güc tətbiq olunmaqla, sıxışdırılmaqla, çətinliklə həyata keçirilir. Bu zaman obyekt yerləşdirilən məkanda azad yer qalmır və ya çox az qalır, əşyalar bir-birinə sıx yığılır.
Fel, əşyaların, cisimlərin bir yerə sıx yığılmasını, bir-birinin üstünə yığılmaqla yerləşdirilməsini bildirir. Məsələn, "Paltarlar çamadana tıxıldı" cümləsində paltarlar çamadanın həcmindən çox olduğu üçün, güclə, sıxaraq yerləşdirilib. Həmçinin, “qutuya kitabları tıxıb qapını bağladı”, “şüşəni tıxanıb əlini kəsdi” misalları da bu mənanı əks etdirir. Burada “tıxmaq” hərəkəti yalnız əşyaları yerləşdirmək mənasını verməklə yanaşı, həm də sıxışdırılma, zorla yerləşdirmə, əlverişsiz vəziyyət yaratma mənasını da özündə ehtiva edir.
Etimoloji baxımdan "tıxılmaq" kökü "tıx-" felindən törəmişdir və “sıxmaq”, “basmaq”, “daraltmaq” mənaları ilə əlaqəlidir. Bu kökün mənşəyi Türkiyə dillərinə ortaqdır. "Tıxılmaq" feli, obyektin yerləşdirilməsindəki çətinliyi və sıxlığı vurğulayaraq, sadə "yerləşdirmək" felindən fərqlənir. "Yerləşdirmək" daha neytral bir feldir və heç bir güc tətbiq olunmadan, asanlıqla həyata keçirilə bilər.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Qonaqlar gəldi, otağa stullar tıxıldı.
- Çantanı sənədlərlə o qədər tıxımışdı ki, bağlamaq çətin idi.
- Küçədə tıxılma başladı, avtomobillər bir-birinə sıxışdı.
- Qapını tıxılıb aça bilmədim.
- Qarın yağışı ilə tıxılmağa başladı.
Göründüyü kimi, "tıxılmaq" feli müxtəlif kontekstlərdə, həm maddi, həm də məcazi mənalarda işlənə bilər. Məcazi mənada tıxılma, bir işin, prosesin ləngiməsini, çətinliyə düşməsini bildirə bilər.