Tıxımaq sözü Azərbaycan dilində çoxmənalı söz olub, əsasən bir şeyin boşluğa, dəliyə, yarığa və ya qabın içinə sıx, sıxışdırmaq, doldurmaq hərəkətini ifadə edir. Lüğətlərdə verilən "tıxamaq" sinonimi ilə tam üst-üstə düşməsə də, məna yaxınlığı aydın görünür. Lakin "tıxımaq" daha çox fiziki güc tətbiqini, sıxışdırmanın müəyyən bir səy tələb etməsini nəzərdə tutur. "Tıxamaq" isə daha ümumi bir ifadə olaraq, hər hansı bir boşluğu doldurmağı əhatə edə bilər.
Məsələn, "yorğan-döşəyi məfrəşə tıxımaq" ifadəsində "tıxımaq" feili yorğan-döşəyin məfrəşəyə sıx, qat-qat yerləşdirilməsini, aralarında boşluq qalmamağını bildirir. Bu proses müəyyən bir güc və diqqət tələb edir. Eynilə, "qutuyu kağızlarla tıxımaq", "dəliyi pambıqla tıxımaq", "çantanı əşyalarla tıxımaq" kimi ifadələrdə də fiziki güc və sıx doldurma əməliyyatı ön planda olur.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tıxımaq" felinin kökü türk dillərində geniş yayılmış "tıx-" morfemindən törədiyini görərik. Bu morfem, bir şeyi dar yerdən keçirmək, sıxışdırmaq, zorla keçirtmək mənasını verir. "Tıxmaq" sözü bu əsas mənanı qoruyub saxlayaraq, müasir Azərbaycan dilində öz yerini tapmışdır.
Fərqli cümlələrdə "tıxımaq" sözünün işlənməsinə misallar:
- Uşaqlar qutuya oyuncaqlarını tıxıdılar.
- O, çantasını sənədlərlə tıxıb bağladı.
- Qapının arasını parça ilə tıxıb, səs-küyü kəsdi.
- Şüşəni ağzına qədər su ilə tıxıb doldurdu.
Göründüyü kimi, "tıxımaq" sözü müxtəlif kontekstlərdə, müxtəlif əşyaların sıxışdırılıb yerləşdirilməsini ifadə etmək üçün işlədilir. Bununla yanaşı, məcazi mənada da işlənə bilər. Məsələn, "sözlərimi qulağına tıxıram" ifadəsi birinin fikrini zorla başqasına qəbul etdirmək mənasını verir.