Toxumlama sözü, "toxumlamaq" felindən törəmiş bir isimdir. Azərbaycan dilində geniş yayılmış və çoxmənalı bir söz olaraq, əsasən kənd təsərrüfatı və biologiya sahələrində istifadə olunur, lakin məcazi mənalarda da işlədilə bilər.
Birinci əsas mənası, bitkilərin toxumla çoxaldılması prosesidir. Bu, toxumların torpağa səpilməsi, əkilməsi və ondan yeni bitkinin yetişdirilməsi prosesini əhatə edir. Məsələn: "Bu il buğda toxumlaması vaxtında baş tutdu" cümləsində toxumlama sözü bu mənada işlənir.
İkinci əsas mənası, süni mayalanma prosesini ifadə edir. Heyvandarlıqda, xüsusilə süni mayalanma texnologiyası vasitəsilə heyvanların çoxaldılması prosesi üçün istifadə olunur. Məsələn: "İnəklərin toxumlanması süni yolla həyata keçirilir" cümləsində bu məna nəzərdə tutulur.
Üçüncü, daha az istifadə olunan mənası, bir şeyin əsasını, kökünü, başlanğıcını təşkil edən elementlərin əlavə olunması və ya yayılmasıdır. Bu mənada, məcazi olaraq, bir ideyanın, bir hərəkatın, bir təşəbbüsün yayılması, başlanğıcının qoyulması kimi başa düşülə bilər. Məsələn: "Yeni bir siyasi hərəkatın toxumlanması üçün uzun müddət çalışdılar" cümləsində toxumlama sözü bu məcazi mənada işlənir.
Etimalogiyası: Sözün kökü olan "toxum" sözü, qədim türk dillərindən gəlir və "növün davamını təmin edən element" mənasını verir. "-lamaq" şəkilçisi isə prosesi və ya hərəkəti bildirir. Beləliklə, "toxumlamaq" sözü, "toxum əkmək, toxum səpmək, toxumla çoxaltmaq" mənasını əldə edir. "Toxumlama" isə bu felin isim formasını təşkil edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, kontekstdən asılı olaraq "toxumlama" sözünün mənası dəyişə bilər. Ona görə də cümlədə necə işləndiyinə diqqət yetirmək vacibdir.