Toxunulmazlıq sözü, hüquqi, siyasi və sosial kontekstlərdə istifadə olunan, müəyyən şəxslərə və ya obyektlərə qarşı hər hansı bir tədbirin tətbiqinin qadağan olunduğunu ifadə edən bir termindir. Əsasən müdafiə və immunitet mənasını verir. Bu müdafiə, fiziki müdaxilədən, hüquqi təqibdən, yaxud da digər növ təsirlərdən qorunma formasında özünü göstərir.
Etimoloji baxımdan "toxunulmazlıq" sözü "toxunmaq" feli ilə əlaqədardır. "Toxunmaq" fiziki təmas, yaxud da bir şeyə təsir etmək mənasını daşıyır. "Toxunulmazlıq" isə bu hərəkətin qarşısının alınmasını, qadağan olunmasını bildirir. Sözün əsasında duran "toxun-" morfeması isə köhnə türkcə "toqun-" felindən törəmişdir və "qarşılaşmaq", "təmasda olmaq" mənalarını ehtiva edir.
Toxunulmazlığın müxtəlif növləri mövcuddur. Məsələn, diplomatik toxunulmazlıq, xarici ölkələrin diplomatik nümayəndələrinə verilən, onları qəbul edən dövlətin qanunlarının təsirindən müəyyən dərəcədə azad edən bir hüquqi statusdur. Bu, beynəlxalq münasibətlərin normal fəaliyyəti üçün vacibdir. Başqa bir nümunə olaraq, parlament toxunulmazlığı millət vəkillərinin iclaslar zamanı etdikləri çıxışlara və səsləndirdikləri fikirlərə görə məsuliyyətdən azad edilməsini ifadə edir. Bu, sərbəst və açıq müzakirələrin təmin edilməsi üçün əsasdır.
Toxunulmazlıq anlayışı, hüquqi və siyasi sistemlərin təməl prinsiplərindən biridir. O, şəxslərin və ya qurumların müəyyən haqlardan istifadə etmələrini təmin edir, lakin bu toxunulmazlığın mütləq olmadığını da qeyd etmək vacibdir. Hər hansı bir toxunulmazlığın məhdudiyyətləri, əsasən müəyyən hüquqi əsaslar və ya beynəlxalq normalar çərçivəsində müəyyən edilir.
Cümlədə necə işlənməsi nümunələri:
- Diplomatlar diplomatik toxunulmazlıqdan istifadə edərək həbsdən azad olundular.
- Parlament toxunulmazlığı millət vəkillərinin sərbəst fikirlərini ifadə etmələrini təmin edir.
- Şahid toxunulmazlığı ona qarşı cinayət işi açılmaması müqabilində ifadə verməyə imkan verir.
- Konstitusiya bəzi vətəndaşların toxunulmazlığını qoruyur.