Toplayan sözü Azərbaycan dilində geniş mənada istifadə olunan bir sifətdir. Lüğətlərdəki "bir yerə yığan, toplayan; yığıcı" tərifi əsas mənasını əks etdirir, lakin daha geniş bir şərhdə sözün semantik spektrini tam ortaya qoymaq mümkündür.
Əsas mənası, fiziki və ya məcazi olaraq əşyaları, məlumatları və ya insanlar qrupunu bir araya gətirmə, yığma hərəkətidir. Məsələn, "Toplayan maşın" deyərkən fiziki olaraq əşyaları bir yerə yığan bir mexanizmi nəzərdə tuturuq. "Toplayan bir şəxs" ifadəsi isə insanların və ya əşyaların bir yerə yığılmasını təşkil edən, bunu həyata keçirən insanı bildirir. "Toplayan materiallar" deyərkən isə araşdırma, yazma və ya digər məqsədlər üçün istifadə edilmək üçün seçilmiş məlumat və ya əşyaları nəzərdə tuturuq.
Sözün məcazi mənasında isə "toplama" prosesi, bir növ yığma, cəmləmə, ümumiləşdirmə mənasını da verir. Məsələn, "Toplayan qabiliyyəti" ifadəsi bir insanın məlumatı, təcrübəni və ya başqa şeyləri əzbərləmək və sistemləşdirmək qabiliyyətini ifadə edir. "Toplayan bir iş" deyərkən müxtəlif hissələri bir araya gətirməyi tələb edən bir işi nəzərdə tuta bilərik. Beləliklə, "toplama" hərəkəti, yalnız fiziki yığma deyil, həm də intellektual, mənəvi və ya abstrakt bir prosesi ifadə edə bilər.
Etimoloji baxımdan "toplamaq" fellə "toplayan" sifəti arasında birbaşa əlaqə vardır. "Toplamaq" feli türk dillərindəki köhnə bir feldir və əşyaların bir araya yığılmasını ifadə edir. "Toplayan" isə bu felin sifət forması olaraq, hərəkəti yerinə yetirən varlığı, yaxud hərəkətin özünü sifət kimi təsvir edir.
Müxtəlif cümlələrdə "toplayan" sözünün necə işləndiyinə dair nümunələr:
- Zibil toplayan maşın səhər tezdən küçələrdə görünür.
- O, toplayan bir şəxsdir, hər şeyi diqqətlə saxlayır.
- Kitabxanamızda toplanan ədəbiyyat zəngindir.
- Toplayan qabiliyyəti yüksək olan şagirdlər tez öyrənirlər.
- Bu, olduqca toplayan bir işdir, çox səbr tələb edir.