Tutqunlaşmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "tutulmaq, tutqun olmaq, qaralmaq" kimi qısa bir izahla kifayətlənməkdən daha geniş və dəqiq şəkildə izah edilməlidir. Lüğətlərdəki qısa izahlar, sözün çalarlarını tam əks etdirməyə bilər. Bu söz, əsasən işıq və rənglə bağlı olaraq, işıqlanmanın azalması, rəngin solğunlaşması və ya qaralma yönündə bir dəyişikliyi ifadə edir.
Etimoloji baxımdan, "tutqunlaşmaq" feli "tutqun" sifətinə "-laşmaq" şəkilçisinin artırılması ilə əmələ gəlmişdir. "Tutqun" sözü isə, qaranlıq, qatı, bulanıq, işıqsız mənalarını ifadə edir və kökü qədim türk dillərinə gedib çıxır. Bu kökün dəqiq izini tapmaq üçün daha geniş etimoloji tədqiqatlar aparmaq lazımdır.
Mənaca, "tutqunlaşmaq" fərqli kontekstlərdə fərqli mənalar verə bilir. Misal üçün, göyün üzü üçün istifadə edildikdə, buludlanma, qaranlıqlaşma və ya qızılımtıl rəngin solğunlaşması kimi mənaları verə bilir. Havanın tutqunlaşması isə, hava şəraitinin pisləşməsi, buludlu və yağışlı vəziyyətə keçməsi kimi izah edilə bilər. Rənglə bağlı istifadədə isə, rəngin solğunlaşması, qaralmağa doğru dəyişməsi nəzərdə tutulur. Məsələn, "günəş şüaları altında rənglər tutqunlaşmışdı" cümləsində rənglərin parlaqlığının azalması nəzərdə tutulur.
Cümlə içində istifadəsi:
- Göyün üzü tutqunlaşdı, yağış yağacaq kimi görünürdü.
- Qəzəbdən üzü tutqunlaşdı.
- Uzun müddət günəş görməyən otaqdakı rənglər tutqunlaşmışdı.
- Qar yağışı ilə birlikdə hava daha da tutqunlaşdı.
- Kədərli xəbər onun əhvalını tutqunlaşdırdı.
Yuxarıda göstərilən nümunələr, "tutqunlaşmaq" felinin müxtəlif kontekstlərdə necə istifadə edilə biləcəyini göstərir. Bu sözün tam mənasını anlamaq üçün, cümlənin ümumi məzmunu və kontekstin diqqətlə nəzərə alınması lazımdır.