Tüfeylilik (parazitizm) biologiya elmində bir orqanizmin (parazit) digər bir orqanizmdən (sahib) qida və ya digər həyati ehtiyaclarını ödəmək üçün istifadə etməsini ifadə edən bir termindir. Bu münasibətdə parazit, sahib orqanizmə müəyyən dərəcədə zərər verir. Zərərin dərəcəsi parazit növündən və sahib orqanizmin həssaslığından asılı olaraq dəyişə bilər. Bəzi hallarda zərər minimal ola bilər, digər hallarda isə sahib orqanizmin ölümünə səbəb ola bilər.
Tüfeylilik münasibəti müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər. Obligat parazitlər yalnız sahib orqanizmlərdə yaşaya və çoxala bilirlər. Fakultativ parazitlər isə həm sərbəst, həm də parazit həyat tərzi sürə bilərlər. Parazitlər sahib orqanizmin müxtəlif orqan və toxumalarında yaşaya bilərlər: bağırsaqda, qanda, dəridə və s. Onlar müxtəlif yollarla sahib orqanizmə yoluxa bilərlər: qida, su, hava vasitəsilə, həmçinin birbaşa təmas yolu ilə.
Tüfeyliliyin təkamül perspektivindən baxdıqda, parazitlə sahib arasında davamlı bir "silahlanma yarışı" müşahidə edilir. Parazitlər öz sahib orqanizmlərini daha effektiv istismar etmək üçün adaptasiyalar inkişaf etdirir, sahib orqanizmlər isə özünü parazitlərdən qorumaq üçün müdafiə mexanizmləri yaradır. Bu münasibət hər iki tərəfin təkamülünü formalaşdırır.
Sözün etimologiyasına gəldikdə, "tüfeylilik" sözü "tüfeyli" sözündən əmələ gəlmişdir. "Tüfeyli" sözü isə ərəb mənşəlidir və mənası "bağımlı", "asılı" deməkdir. Bu, parazit orqanizmin sahib orqanizmə tamamilə və ya qismən bağlı olmasını əks etdirir.
Cümlədə nümunələr:
- Malyariya xəstəliyinin törədicisi olan Plasmodium cinsi parazitlərin tüfeyliliyi insan sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaradır.
- Bəzi bitkilərdə müşahidə olunan tüfeylilik, bitkinin digər bitkinin üzərində yaşamasını və ondan qida almasını əhatə edir.
- Elmi tədqiqatlar parazitlərin tüfeylilik strategiyasının mürəkkəbliyini və adaptasiya qabiliyyətini göstərir.