Üzən sözü Azərbaycan dilində bir neçə məna daşıyır. Əsas mənası hərəkətlilik, suyun üzərində hərəkət etmə qabiliyyəti ilə bağlıdır. Lüğətlərdəki sadə təriflərdən fərqli olaraq, bu sözün mənasını daha geniş və dəqiq şəkildə izah edək:
1. İnsan üçün: "Üzən" sözü insan üçün istifadə olunarkən, "üzgüçü" sözünün sinonimi kimi qəbul edilə bilər. Lakin, "üzgüçü" peşəkarlığı və bacarığı önə çəksə də, "üzən" daha geniş bir məna kəsb edir. Məsələn, "üzən uşaq" deyərkən, uşağın mütləq professional üzgüçü olmasına ehtiyac yoxdur, sadəcə suda üzə bilməsi kifayətdir. Beləliklə, "üzən" sözü suda hərəkət edə bilən hər bir insanı ifadə edir.
2. Cisimlər üçün: "Üzən" sözü canlı olmayan cisimlər üçün istifadə olunarkən, suyun üzərində hərəkət edən və ya suyun səthində qalan hər hansı bir obyekti bildirir. Bu, həm öz-özünə hərəkət edən (məsələn, üzən gəmi, üzən platforma), həm də ətraf mühitin təsiri ilə hərəkət edən (məsələn, üzən ağac gövdəsi, üzən yarpaq) obyektləri əhatə edir. Bu mənada "üzən" sözü daha çox "su üzərində hərəkət edən" və ya "suya endirilmiş" mənalarını verir. "Üzən nasos stansiyası" və "üzən elektrik stansiyası" ifadələri də bu qrupa aiddir və bu stansiyaların su üzərində yerləşdirilməsini və işləməsini ifadə edir.
Etimoloji baxımdan: "Üz" fellərinin törəməsi olan "üzən" sözü, hərəkətliliyi və su ilə qarşılıqlı əlaqəni əks etdirir. Sözün etimologiyası onun müxtəlif kontekstlərdə necə işləndiyini anlamağa kömək edir. Məsələn, "üzən körpü" ifadəsi, körpünün su üzərində yerləşdiyini və hərəkətliliyini ifadə etməsə də, su ilə əlaqəsini vurğulayır.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Uşaqlar şənliklə suda üzürdülər. (insan üçün)
- Göl üzərində üzən yarpaqlar sakitlik yaradırdı. (canlı olmayan cisim üçün)
- Yeni inşa edilmiş üzən hotel olduqca möhtəşəm görünür. (canlı olmayan cisim üçün)
- Tecrübəli üzən dənizə atıldı.
- Üzən qayıq uzaqlara doğru gedirdi.