Valeh [ər.] sözü Azərbaycan dilində bir neçə yaxınmənalı sözlə ifadə olunan mürəkkəb bir duyğunu ifadə edir. Əsasən "heyran olmaq", "məftun olmaq" və "vurğun olmaq" mənalarını özündə birləşdirir. Lakin sadəcə bu sözlərin cəmininə bərabər deyildir. Çünki "valeh olmaq" daha dərin, daha intensiv və daha emosional bir heyranlıq, məftunluq və ya vurğunluq halını bildirir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, əsasən Fars dilindən gəldiyini görərik. Fars dilindəki "واله" (vâleh) sözü "heyran olmuş", "məftun olmuş", "diqqətini bir şeyə yönəldərək başqa hər şeydən uzaqlaşmış" mənalarını verir. Bu, Azərbaycan dilindəki "valeh" sözünün mənasını daha yaxşı açıqlayır. "Valeh" olmaq sadəcə bir şeyin gözəlliyini qəbul etmək deyil, həm də ona tamamilə qapılmaq, onun təsiri altında olmaq, hətta düşüncə və hərəkətlərinin bu təsirdən asılı hala gəlməsidir.
Misal olaraq, "Mən bu yerlərin gözəlliyinə valehəm" cümləsindəki "valehəm" sözü sadəcə "bu yerləri gözəl tapıram" mənasını verməkdən daha çox şeyi bildirir. Bu, həmin yerlərin gözəlliyinin spikerə o qədər təsir etdiyini, onu o qədər məftun etdiyini və ona o qədər heyran qaldığını göstərir ki, onun başqa hər şeyə olan marağı azalıb, hətta düşüncələri və həyata baxışı belə bu gözəlliklə bağlıdır. Bu cümlədə "valeh" sözü intensiv və davamlı bir emosional vəziyyəti ifadə edir.
Başqa cümlələrdə "valeh" sözünün necə işlədilməsinə bir neçə nümunə:
- Onun səsi valeh edici idi.
- O, şeirin gözəlliyinə valeh oldu.
- Musiqinin sehrinə valeh olmuşdu.
- Sənətin sehrinə valeh olan bir insan idi.
Bu nümunələrdə də göründüyü kimi, "valeh" sözü həm cansız əşyalara, həm də insanlara aid edilə bilər və hər halda dərin və güclü bir emosional təsiri bildirir.