Məhrumluq sözü Azərbaycan dilində geniş məna kəsb edən bir termindir. Əsasən, bir şeydən, bir haqdan, bir imkandan və ya bir varlıqdan məhrum olma vəziyyətini, həmçinin bu vəziyyətin nəticələrini ifadə edir. Lüğətlərdə qeyd edildiyi kimi, "məhrum olma" feli ilə sıx bağlıdır və onun isim halını təmsil edir. Ancaq "məhrum olma" daha çox hadisənin özü, prosesin təsviri, "məhrumluq" isə bu hadisənin nəticəsi, yaranmış vəziyyətin təsviridir.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "məhrum" sözü ərəb mənşəlidir ("حرَمَ - hərəmə") və "qadağan etmək", "mane olmaq", "əldən almaq" mənalarını verir. "-luq" isə Azərbaycan dilində isim yaradan bir şəkilçidir, vəziyyət və hal bildirərək sözə isim xüsusiyyəti qatır. Beləliklə, "məhrumluq" sözü əslində "qadağan olunma vəziyyəti", "maneə törədilməsi səbəbindən əldə edilməyən vəziyyət" kimi də təfsir edilə bilər.
Məhrumluq müxtəlif kontekstlərdə işlənə bilər. Məsələn:
- Maddi məhrumluq: Yoxsulluq, ehtiyac içində olma, əsas həyat təminatlarından məhrum olma.
- Mənəvi məhrumluq: Sevgi, qayğı, diqqət, dəstək kimi mənəvi dəyərlərdən məhrum olma. Bu, ailə daxilində münasibətlərin pozulması, tərk edilmə, sosial təcrid kimi hallarda özünü göstərə bilər.
- Hüquqi məhrumluq: Müəyyən hüquq və azadlıqlardan məhrum olma. Məsələn, səsvermə hüququndan məhrum olma, vəkillə görüşmə hüququndan məhrum olma.
- Təbii məhrumluq: Su, qida, işıq kimi təbii ehtiyacların çatışmazlığı. Məsələn, quraqlıq səbəbindən su məhrumluğu.
"Nəsibsizlik" sözü ilə müqayisədə "məhrumluq" daha geniş məna daşıyır. "Nəsibsizlik" daha çox qismətsizlik, taleyin qaranlıq oyunlarını ifadə edir, halbuki "məhrumluq" xarici səbəblərdən də qaynaqlana bilər. Məsələn, "o, maliyyə məhrumluğu çəkir" deyərkən, bu məhrumluğun qismətsizliyə yox, daha çox iqtisadi amillərlə bağlı olduğunu ifadə edirik. "O, sevgidən nəsibsizdir" deyəndə isə daha çox taleyin müəyyən etdiyi bir qismətsizliyi vurğulayırıq.
Yekun olaraq, "məhrumluq" sözü müxtəlif səbəblərdən yaranan və müxtəlif sahələri əhatə edən bir vəziyyətin, bir halın təsviridir. Onun mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, əsasında hər zaman bir şeydən, bir imkandan, bir haqdan məhrum olma vəziyyəti dayanır.