Monarxiya [yun. monarcha – təkhakimiyyətlilik]: Dövlətin başında irsi və ya seçkili yolla təyin olunmuş, lakin öz hakimiyyətini məhdudlaşdıran konstitusiya və ya qanunvericilik orqanlarının mövcudluğu ilə bağlı olaraq müxtəlif formada təzahür edən yeganə ali hakimiyyət sahibi olan bir şəxsin (monarxın – padşah, şah, sultan, imperator və s.) idarə etdiyi siyasi sistemdir. Bu sistem həm idarəetmə üsulunu, həm də bu üsulla idarə olunan dövləti özündə əks etdirir.
Tarixən monarxiyalar müxtəlif formalarda mövcud olmuşdur. Mütləq monarxiyalarda monarxın hakimiyyəti məhdudiyyətsiz və qeyri-məhduddur. Konstitusion monarxiyalarda isə monarxın səlahiyyətləri konstitusiya ilə müəyyən edilir və qanunvericilik orqanları, hökumət və müstəqil məhkəmə sistemi onun hakimiyyətini nəzarətdə saxlayır. Bəzi hallarda, konstitusion monarxiyalarda monarxın daha çox simvolik rolu olur və real siyasi hakimiyyət başqa orqanlarda cəmləşir.
Monarxiya termini "monarx" sözündən törəmişdir və yunan mənşəlidir. Monos ("tək") və archein ("hökmranlıq etmək") sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir, yəni "tək hakimiyyət" mənasını verir. Beləliklə, monarxiyanın əsas xüsusiyyəti dövlətin başında yeganə hakimiyyət sahibinin olmasıdır. Lakin bu yeganə hakimiyyət sahibi öz səlahiyyətlərini müxtəlif yollarla həyata keçirə bilər – mütləq, məhdud, parlamentli, konstitusion və s. formalarda. Bu formaların hər biri özünəməxsus xüsusiyyətlərə və tarixi kontekstlərə malikdir.
Cümlədə istifadəsi nümunələri:
- Fransa tarixən mütləq monarxiya ilə idarə olunub.
- İngiltərə hazırda konstitusion monarxiyadır.
- Monarxiya sistemi müxtəlif dövrlərdə və mədəniyyətlərdə fərqli şəkildə təzahür edib.
- Bu məqalədə monarxiyanın yaranması və inkişafı araşdırılır.