Müqayisə (ər. مُقَارَنَة - muqārana) sözü ərəb mənşəlidir və "qarşılaşdırma", "tutuşdurma", "oxşar və fərqli cəhətlərin müəyyənləşdirilməsi" mənalarını ehtiva edir. Lüğətlərdə verilən qısa izah, sözün zəngin məna çalarlarını tam əks etdirmir. Müqayisə, sadəcə iki və ya daha çox obyekt, hadisə, anlayış və ya mövzunun oxşar və fərqli xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi prosesini deyil, həm də bu prosesin nəticəsini ifadə edir.
Müqayisənin əsas məqsədi, qarşılaşdırılan elementlər arasında oxşarlıq və fərqləri aşkara çıxarmaqla yanaşı, onların üstünlük və çatışmazlıqlarını, əhəmiyyətini və ya əlaqələrini müəyyən etməkdir. Bu, elmi tədqiqatlarda, ədəbiyyatda, gündəlik həyatda və qərar qəbulunda geniş istifadə olunan bir metoddur. Məsələn, iki fərqli marketinq strategiyasının müqayisəsi, iki müxtəlif ədəbi əsərin müqayisəsi və ya iki fərqli siyasi sistemin müqayisəsi.
Müqayisənin aparılma üsulları müxtəlifdir. Kəmiyyət müqayisəsi rəqəmlər, statistikalar və ölçülər əsasında aparılır. Keyfiyyət müqayisəsi isə daha çox təsviri, subyektiv və qiymətləndirməyə əsaslanır. Həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət metodlarından istifadə edilən müqayisələr isə daha dolğun və ətraflı nəticələr verir. Müqayisədə istifadə olunan metodlar və nəticələr müqayisə olunan obyektlərin xüsusiyyətlərindən, müqayisənin məqsədindən və digər amillərdən asılıdır.
Cümlə içində istifadəsinə nümunələr:
- İki ölkənin iqtisadi inkişafını müqayisə etdik.
- Bu iki avtomobilin müqayisəsi göstərdi ki, birinin yanacaq sərfiyyatı daha azdır.
- Əsərin müqayisəsi əvvəlki əsərləri ilə bənzərlik və fərqləri üzə çıxardı.
- Bu iki təklifin müqayisəsi qərar verməkdə çətinlik yaratdı.
- Onun yeni kitabı ilə əvvəlki əsərlərinin müqayisəsi maraqlı nəticələr verdi.
Göründüyü kimi, "müqayisə" sözü həm prosesi, həm də nəticəni ifadə edə bilər və cümlədə müxtəlif qrammatik funksiyalarda işlənə bilər.