Mütaliəsiz sözü Azərbaycan dilində sifət və zərf kimi işlənən bir söz olub, əsasən düşüncə, mülahizə, araşdırma və dəyərləndirmə mərhələlərindən keçmədən, tələsik və səthi bir şəkildə hərəkət etməyi, qərar verməyi və ya iş görməyi bildirir. "Düşünmədən", "fikirləşmədən", "götür-qoy etmədən" ifadələri ilə sinonimdir. Lakin bu sinonimlik tam deyil, çünki "mütaliəsiz" sözü daha geniş bir kontekstdə istifadə oluna bilir.
Etimoloji baxımdan "mütaliəsiz" sözü "mütaliə" və "-siz" şəkilçilərindən əmələ gəlib. "Mütaliə" sözü ərəb mənşəli olub, "oxumaq, araşdırmaq, düşünmək, tədqiq etmək" mənalarını verir. "-siz" şəkilçisi isə mənfi məna ifadə edərək, "mütaliənin olmaması" vəziyyətini bildirir. Beləliklə, "mütaliəsiz" sözü həm sadəcə oxumağın, həm də daha geniş mənada düşünmənin, araşdırmanın, dərk etmənin olmamasını ifadə edir.
Cümlə içərisində istifadəsinə nümunələr:
- O, mütaliəsiz qərar verdi və peşman oldu.
- Mütaliəsiz hərəkətlərinin nəticələrini düşünməlidir.
- Problemin həllində mütaliəsiz yanaşma düzgün deyil.
- Bu məsələyə mütaliəsiz yanaşmaq olmaz, hər şeyi ətraflı araşdırmaq lazımdır.
- Kitabı mütaliəsiz oxuduğu üçün məzmununu tam başa düşmədi.
Göründüyü kimi, "mütaliəsiz" sözü, sadəcə olaraq "fikirləşmədən" və ya "düşünmədən" deyil, həm də daha geniş mənada, dərin araşdırma və düşüncə tələb edən bir mövzuda səthi və düşüncəsiz davranışı ifadə edir. Bu baxımdan, "düşünmədən", "fikirləşmədən", "götür-qoy etmədən" ifadələrinə nisbətən daha ciddi bir məna daşıyır.