Nəqli cümlə: Azərbaycan dilinin qrammatikasında nəqli cümlə, real aləmdə mövcud olan və ya mövcud olmuş hadisə, əşya, varlıq, vəziyyət və ya əlamət barədə məlumat verən cümlə növüdür. Bu cür cümlələr faktiki vəziyyəti, reallığı əks etdirir və subyektiv münasibəti deyil, obyektiv gerçəkliyi ifadə edir. Yəni, nəqli cümlə, danışanın şəxsi fikrini, hissini və ya qiymətləndirməsini deyil, müəyyən bir hadisənin, əşyanın və ya vəziyyətin olduğunu, baş verdiyini və ya baş verəcəyini bildirir.
Nəqli cümlələr, həmçinin, verilən məlumatın doğruluğuna və ya yalanlığına dair danışanın subyektiv münasibətini ifadə etmir. Məsələn, "Günəş doğdu" cümləsi nəqli cümlədir, çünki o, müşahidə olunan bir fakti bildirir. Danışan bu faktın doğruluğuna və ya yalanlığına öz münasibətini ifadə etmir; sadəcə olaraq gerçəkliyi bildirir. Nəqli cümlələr, həm sadə, həm də mürəkkəb cümlələr formasında ola bilər.
Nəqli cümlənin əsasını təşkil edən predikat (yüklem), həqiqəti ifadə edir və əsasən feillər vasitəsilə ifadə olunur. Lakin, bəzi hallarda ad və ya ad sıraları da predikat funksiyasını yerinə yetirə bilər. Məsələn, "Bakı Azərbaycanın paytaxtıdır" cümləsində "Bakı Azərbaycanın paytaxtıdır" ifadəsi predikatdır və həqiqəti, real bir vəziyyəti bildirir.
Nəqli cümlənin əks növü kimi, hiss cümlələrini qeyd etmək olar. Hiss cümlələri danışanın subyektiv münasibətini, hiss və duyğularını ifadə edir. Məsələn, "Günəş çox gözəldir" cümləsi hiss cümləsidir, çünki bu cümlədə danışanın subyektiv qiymətləndirməsi əks olunur.
Müxtəlif cümlələrdə nəqli cümlələrin işlənməsi:
- Xəbər verən cümlələr: "Dünən yağış yağdı." (Hadisənin baş verməsini bildirir)
- Təsvir edən cümlələr: "Bağda qırmızı güllər açmışdı." (Vəziyyəti təsvir edir)
- İzah edən cümlələr: "Yer kürəsinin forması sferikdir." (Faktı izah edir)
- Sual cümləsi kimi (bəzən): "Sabah hava necə olacaq?" (Bu halda, cavab nəqli bir fakt olacaq)
Beləliklə, nəqli cümlələr, dilin obyektiv gerçəkliyi əks etdirmə funksiyasını yerinə yetirən, ən əsas və geniş yayılmış cümlə növlərindən biridir.