Ortodoks sözü qədim yunanca "ὀρθόδοξος" (orthódoxos) sözündəndir. "ὀρθός" (orthós) - "düzgün, doğru" və "δόξα" (dóxa) - "fikir, inam, rəy" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Beləliklə, əsl mənası "düzgün inanclı", "doğru fikirli" deməkdir.
Lüğətlərdə sadəcə "ortodoksal görüşlü" ifadəsi ilə məhdudlaşmaq, sözün zəngin semantik potensialını tam əks etdirmir. Ortodoks termininin istifadəsi kontekstə bağlı olaraq müxtəlif mənalar kəsb edə bilər:
1. Din kontekstində: Ortodoks, əsasən, Şərq Pravoslav Kilsəsinə və onun inanclarına, ayinlər və təlimlərinə bağlı olan insanları ifadə edir. Bu mənada, ortodoks yalnız bir məzhəb adını deyil, həm də həmin məzhəbin əqidə və təcrübələr sistemini əhatə edir. Məsələn: "O, həyatı boyu ortodoks inancına sadiq qaldı." və ya "Ortodoks kilsəsi əsrlər boyu öz ənənələrini qoruyub saxlayıb."
2. Siyasi və ideoloji kontekstdə: Ortodoks, müəyyən bir siyasi ideologiyaya, partiyaya və ya fikir sisteminə sərt şəkildə bağlı olanları təsvir edə bilər. Bu mənada, ortodoks təkamülə və yeniliklərə qarşı müqavimət göstərən, əsas prinsiplərdən yayınmayan bir mövqeyi ifadə edir. Məsələn: "Partiyanın ortodoks üzvləri hər hansı bir dəyişikliyə qarşı çıxdılar." və ya "Onun ortodoks marksist baxışı onu digər siyasi görüşlərdən ayırırdı."
3. Elm və fəlsəfə kontekstində: Ortodoks, müəyyən bir elmi nəzəriyyəyə və ya fəlsəfi məktəbə bağlı olan, qəbul edilmiş prinsiplərdən kənara çıxmayan alimlər və ya mütəfəkkirlər üçün işlədilə bilər. Məsələn: "Ortodoks fizika bu nəzəriyyəni qəbul etmir." və ya "Onun ortodoks yanaşması yenilikçi tədqiqatlara mane olurdu."
Yekun olaraq, "ortodoks" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, əsasında həmişə "düzgünlük", "əsas prinsiplərə uyğunluq", və "ənənəvi yanaşma" kimi anlayışlar durur. Sözün istifadəsi, mənaların incəliklərini və kontekstual fərqlərini nəzərə almağı tələb edir.