Oyanış sözü, Azərbaycan dilində geniş mənada "oyanma" və ya "oyanma işi" kimi izah olunsa da, daha dəqiq və geniş bir tərif tələb edir. Lüğətlərdəki sadə təriflər sözün zəngin semantik potensialını tam əks etdirmir. Oyanış, sadəcə fiziki bir oyanma hərəkəti deyil, həmçinin şüur, hiss, təbiət və ya ictimai həyatda baş verən dəyişiklikləri, yenidən canlanmanı, bir hərəkətə keçməyi ifadə edə bilər.
Etimoloji cəhətdən, "oyanış" sözü "oyan-" kökünə "-ış" iş əlavəsinin artırılması ilə əmələ gəlib. "-ış" əlavəsi proses, vəziyyət və ya nəticəni bildirir. Beləliklə, "oyanış" sözü, oyanma prosesinin özünü, oyanma hərəkətinin nəticəsini və ya oyanıq vəziyyəti təsvir edir.
Sözün işlənməsinə dair nümunələr aşağıdakı kimidir:
- Fiziki oyanış: "Səhər tezdən oyanışla günə başladım." (Bu nümunədə oyanış, yuxudan oyanma prosesini bildirir.)
- Şüur oyanışı: "Milli oyanış hərəkatı xalqımızın azadlığı üçün mübarizənin başlanğıcı oldu." (Burada oyanış, xalqın siyasi şüurunun artması, milli kimlik və azadlıq arzusunun yüksəlməsi mənasını verir.)
- Təbiətdə oyanış: "Yaz fəslində təbiətdə gözəl bir oyanış baş verir; ağaclar, çiçəklər, quşlar... hər şey canlanır." (Bu nümunədə oyanış, təbiətin qış yuxusundan ayılmasını, yenidən həyata keçməsini ifadə edir.)
- İctimai oyanış: "Cəmiyyətdə insan haqları ilə bağlı artan narahatlıq, sosial oyanışı göstərir." (Bu cümlədə oyanış, cəmiyyətin müəyyən məsələlərə qarşı fəallığının artmasını, məsuliyyətin yükəlməsini göstərir.)
Beləliklə, "oyanış" sözü çoxmənalı bir sözdür və onun mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir. Sadəcə "oyanma" deyil, daha geniş bir məna kəsb edərək, bir hərəkətə, dəyişikliyə, yenidən canlanmaya işarə edir. Mətndəki "Buludlar parçalanır, torpaq buğlanır, otlar baş qaldırır, quşlar civildəşməyə başlayırdı" misalı da təbiətin oyanışını, baharın gəlişini və yeni həyatın başlanğıcını təsvir edir.