Parasız sifəti, əsasən maddi ehtiyacı ifadə edərək, “pulu olmayan”, “pulsuz”, “kasıb” mənalarını əhatə edir. Lüğətlərdəki sadə təriflərin xaricində, “parasız” sözünün kontekstdən asılı olaraq bir neçə nüansı mövcuddur. Mənfi mənada istifadə edildiyi hallarda, yalnız maddi yoxsulluğu deyil, həm də bununla əlaqəli olaraq ictimai və ya sosial vəziyyətin aşağılığını, hörmətsizlik və ya çətinlik çəkməni ifadə edə bilər. Məsələn, Sabir misalında olduğu kimi, “parasız adəmin üzü qaradır” deyimi, maddi yoxsulluğun nəticələrinə toxunmaqla yanaşı, ictimai statusun dəyişməsini və bunun nəticəsində dəyərin itkisini və hörmətin azalmasını ifadə edir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, “para” sözünün Fars dilindən gəldiyini və “pul” mənasını verdiyini görərik. “Sız” isə mənfi əlavədir. Yəni “para”nın olmaması “parasızlıq” və ya “parasız” halını ifadə edir. Beləliklə, “parasız” sözü sadəcə pulsuzluğu deyil, daha geniş mənada maddi imkandan məhrum olmanı, yoxsulluğu və bu yoxsulluğun doğurduğu nəticələri əhatə edir.
Müxtəlif cümlələrdə “parasız” sözünün işlənməsinə nümunələr:
- O, parasız qalıb və köməyə ehtiyac duyur. (Sadəcə maddi yoxsulluğu ifadə edir.)
- Parasız olmaq həyatda çox çətinliklər yaradır. (Yoxsulluğun nəticələrini vurğulayır.)
- Parasız insanlar cəmiyyətdə həmişə ədalətsizliyə məruz qalırlar. (İctimai ədalətsizliklə əlaqələndirir.)
- Parasız getmək məcburiyyətində qaldı, çünki heç bir əmanəti yox idi. (Vəziyyətin məcburiyyətini ifadə edir.)
Beləliklə, “parasız” sözünün mənası yalnız “pulu olmayan” ilə məhdudlaşmır; o, yoxsulluğun müxtəlif aspektlərini və sosial nəticələrini əhatə edən daha dərin və geniş bir məna daşıyır. Kontekst isə bu mənanın dəqiq şəklini müəyyən edir.