Peşman (fars. پشیمان - pešmān) sözü Azərbaycan dilində geniş işlənən bir sözdür və əsasən öz hərəkətinin, qərarının və ya sözünün mənfi nəticələrini dərk etdikdən sonra duyulan kədər, təəssüf, üzüntü və ya vicdan əzabını ifadə edir. Lüğətlərdə sadəcə "öz səhvini və ya nöqsanını başa düşərək buna təəssüflənmə" kimi tərif edilməsi mənasının tam əhatəsini verməyə yetərli deyil.
Peşmanlıq sadəcə səhv başa düşülməsi və ya bir işin istənilən nəticə verməməsi ilə bağlı təəssüflənmə deyil; daha çox daxili bir narahatlıq, özünə qarşı narazılıq hissidir. Bu hissin şiddəti isə peşman olunan hərəkətin və ya qərarın əhəmiyyətindən, fərdin xarakterindən və həmin hərəkətin yaratdığı nəticələrin ağır-yüngüllüyündən asılıdır. Məsələn, kiçik bir səhvinə görə peşman olan insanın hissləri, böyük bir xəyanətinə görə peşman olan insanın hisslərindən fərqlənir.
Sözün quruluşuna nəzər salsaq, fars dilindən götürülmüşdür. "Peş" komponentinin təxminən "geri" və ya "arxa" mənasını verdiyini nəzərə alsaq, "peşman" sözünün etimoloji mənasının "geri dönmək istəyi", "keçmişə dönmək arzusu" kimi təfsir edilə biləcəyi görünür. Bu da peşmanlığın vaxtın geri çevrilməsi imkanının olmaması ilə bağlı kədər və təəssüfü daha yaxşı izah edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- O, söylədiyi sözlərə görə çox peşmandır.
- Səhv qərar verdiyi üçün dərin peşmanlıq keçirirdi.
- Həmin gün etdiyi hərəkətlərə görə ömrünün sonuna qədər peşman olacağını bilirdi.
- Ailəsini tərk etdiyinə görə peşman oldu, amma artıq gec idi.
Göründüyü kimi, "peşman" sözü müxtəlif kontekstlərdə və müxtəlif dərəcələrdə duyulan təəssüf və kədəri ifadə etmək üçün işlədilir. Sadəcə bir sözlə ifadə olunan çoxcəhətli bir hissi təsvir edir.