Peyinləmək felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "peyinlə gübrələmək" və ya "peyin vermək" kimi təqdim olunsa da, daha geniş və dəqiq bir izah tələb edir. Lüğətlərdəki qısa ifadə, sözün bütün imkanlarını əhatə etmir.
Mənşəcə, "peyinləmək" sözü "peyin" və "-ləmək" şəkilçisindən əmələ gəlmişdir. "Peyin" sözü, heyvanların həzm sistemindən çıxan tullantı materiallarını ifadə edir və kökü qədim türk dillərinə gedib çıxır. "-ləmək" isə, bir işi etmək mənasını bildirən bir fe'l şəkilçisidir. Beləliklə, "peyinləmək" sözü, əsasən, torpağı peyinlə gübrələmək hərəkətini ifadə edir.
Ancaq sözün mənası yalnız bu ilə məhdudlaşmır. Kontekstdən asılı olaraq, "peyinləmək" aşağıdakı mənalarda da işlənə bilər:
1. Gübrələmək (geniş mənada): Yalnız peyinlə deyil, həm də digər üzvi və ya kimyəvi gübrələrlə torpağın qidalandırılması prosesi. Məsələn, "Tarlanı peyinləmək əvəzinə, mineral gübrələrdən istifadə etdilər." burada "peyinləmək" ümumi gübrələmə prosesini bildirir.
2. Zənginləşdirmək (məcazi mənada): Bir şeyi yaxşılaşdırmaq, zənginləşdirmək üçün bir şey əlavə etmək. Məsələn, "Yazısını bədii ifadələrlə peyinləyərək, daha maraqlı etdi." burada peyin zənginləşdirmə, bəzəmək mənasında işlənir.
3. Bol miqdarda vermək (məcazi mənada): Bir şeydən çoxlu miqdarda vermək. Məsələn, "Onu təriflə peyinlədi." burada çoxlu tərif vermək mənasında işlənir.
Cümlədə işlənməsi:
- Bağban hər il bostanı yaxşıca peyinləyir.
- Torpağı peyinləmək bitkilərin böyüməsini sürətləndirir.
- Yazısını əlavə detallarla peyinləyərək, daha ətraflı etdi.
- Onu hədiyyələrlə peyinləməyə çalışdı.
Yekun olaraq, "peyinləmək" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir və yalnız "peyinlə gübrələmək" mənası ilə məhdudlaşmır. Sözün məcazi mənaları da geniş istifadə olunur.