Pırpız sözü Azərbaycan dilində əsasən "dik, düz, hərəkətsiz şəkildə duran" mənasında işlənir. Lüğətlərdəki "dik durmuş, vız durmuş" tərifi sözün əsas mənasını əks etdirir, ancaq onun tətbiq sahəsini tam əhatə etmir. Daha geniş izah üçün, sözün kontekstdən asılı olaraq müxtəlif mənalar kəsb etdiyini nəzərə almaq lazımdır.
Mənşəyi: Sözün etimologiyası dəqiq müəyyən olunmasa da, türkcə köklərə malik olması ehtimal olunur. "Pırpız" sözünün "pır" (dik, düz, sürətli) və "pız" (qısa, qıpqırmızı, sıx) kimi köklərdən törəməsi mümkün görünür. Lakin bu, yalnız bir fərziyyədir və əlavə araşdırmalar tələb edir.
Mənaları və nümunələr:
- Dik, düz duran: "Pırpız saç" ifadəsi saçların dik və düz, təbii şəkildə durduğunu bildirir. Bu mənada "düzgün", "hamar" sözləri ilə sinonim ola bilər.
- Hərəkətsiz, sərt: "Pırpız saqqal" ifadəsi saqqalın dik, sərt və hərəkətsiz olduğunu ifadə edir. Bu mənada "sərt", "qatı" sözləri ilə sinonim ola bilər.
- Qısa və dik: Bəzi dialektlərdə "pırpız" sözü qısa və dik olan hər hansı bir şey üçün işlənə bilər. Məsələn, "pırpız boylu" ifadəsi qısa boyu ifadə edə bilər, lakin bu istifadə ümumi deyildir.
- Metaforik istifadə: "Pırpız duruş" kimi ifadələr isə daha metaforik mənada istifadə olunur. Bu halda "sərt", "əzəmətli", "özünə inamlı" kimi mənalar ifadə oluna bilər.
Cümlədə istifadəsi:
- Qızın pırpız saçları günəşdə parıldayırdı.
- Cəfər əlini pırpız saqqalına uzatdı və düşüncəli-düşüncəli üzünü ovdu.
- Pırpız ağaclar küləkdən əyilmirdilər.
- (Dialekt) Pırpız boylu, amma ürəyi böyük bir oğlandı.
Yekun olaraq, "pırpız" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir, ancaq əsas mənası "dik", "düz" və "hərəkətsiz" olmaqdadır. Sözün istifadəsi əsasən təsviri vasitə kimi, obyektlərin görünüşünü, xüsusiyyətlərini ifadə etmək üçün olur.