“Pörtlətmək” sözü, “pörtləmək” fellərinin icbari rabitə formasından törəmiş bir felldir. Əsas mənası, maye və ya yarımaye qida maddələrini, ümumiyyətlə qapalı qabda, müəyyən bir müddət qaynama nöqtəsindən aşağı temperaturda, qaynamaya yaxın bir şəkildə bişirmək deməkdir. Bu proses əsasən qidanın yumşalması, dadının və ətirli maddələrinin daha yaxşı ortaya çıxması üçün tətbiq edilir. Proses zamanı qabın örtülü olması, buxarın içəridə qalmasını və qidanın öz buxarında bişməsini təmin edir. Yəni sadəcə qaynatmaq deyil, daha yavaş və incə bir bişirmə üsuludur.
Sözün kökü türk dillərindəki "pörtləmək" fellərinə dayanır. Bu fellər, ümumi olaraq qaynamaya yaxın bir şəkildə qızdırmaq, yumşalmaq, şişmək mənalarını əhatə edir. "Pörtlətmək" isə bu əsas mənanı icbari (məcburiyyət bildirən) formasında ifadə edir. Məsələn, “Göyərti yumşalana qədər ağzı örtülü qabda pörtlədin” cümləsində, göyərti yumşalana qədər pörtlətmək əməlinin icrası məcburi bir hal kimi təsvir edilir. Əgər cümlə “Göyərti yumşalana qədər ağzı örtülü qabda pörtlət” şəklində olsaydı, əmr formasında olacaqdı.
“Pörtlətmək” feli müxtəlif kontekstlərdə istifadə oluna bilər. Məsələn:
- Qida bişirmə: “Balqabağı pörtlətmək üçün bir saat qaynamaq kifayətdir.”
- Yumşaltmaq: “Quru əti daha yumşaq etmək üçün bir müddət pörtlətmək lazımdır.”
- Şişirtmək: (nadir hallarda) “Quru lobyanı pörtlətmək üçün çox su əlavə etmək lazımdır.”
Beləliklə, "pörtlətmək" sadəcə qaynatmaqdan fərqli olaraq, qidanın aşağı temperaturda, qapalı qabda, yumşalması və dadının daha yaxşı ortaya çıxması üçün bişirilməsini bildirən daha spesifik bir termindir. Mənası, əsasən yavaş bişirmə, yumşaltma və dadın artırılması üzərində qurulmuşdur.