Sistemsiz sözü Azərbaycan dilində sıfat və zərf kimi işlənən, "heç bir sistem, plan və ya qaydaya əməl etməyən" mənasını verən bir söz olaraq tərif edilir. Lüğətlərdəki qısa tərifdən fərqli olaraq, sistemsizliyin mahiyyətini daha ətraflı izah edək. Sistemsizliyin əsas xüsusiyyəti, proseslərin, hadisələrin və ya quruluşların təsadüfi, planlaşdırılmamış və ardıcıllıqdan məhrum şəkildə baş verməsidir. Bu, həm nizam-intizamsızlığın, həm də qeyri-effektivliyin göstəricisi ola bilər.
Etimoloji baxımdan, "sistemsiz" sözü "sistem" sözünün "siz" ədatı ilə birləşməsindən əmələ gəlmişdir. "Sistem" sözü isə yunanca "systema" (συστήμα) sözündən götürülmüşdür və "birlikdə qurulmuş hissələr" mənasını verir. Beləliklə, "sistemsiz" sözü əslində "birlikdə qurulmuş hissələrdən məhrum olan", "birləşmiş və nizamlı bir quruluşa malik olmayan" mənasını ifadə edir.
Sistemsizliyin təzahür formaları müxtəlifdir. Məsələn, bir işin sistemsiz aparılması onun vaxtında və keyfiyyətlə başa çatmamasına gətirib çıxara bilər. Sistemsiz məlumatların toplanması və təhlili yanlış nəticələrə səbəb ola bilər. Sistemsiz bir cəmiyyətdə isə sosial qarışıqlıq və anarxiya baş verə bilər. Sistemsizliyin əks tərəfi isə sistemlilik, nizamlılıq, planlılıq və effektivlikdir.
Cümlə içərisində "sistemsiz" sözünün işlənməsinə nümunələr:
- Onun sistemsiz işi heç bir nəticə vermədi.
- Kitabxanada sistemsiz yerləşdirilmiş kitabları tapmaq çox çətin idi.
- Sistemsiz həyat tərzi sağlamlığına mənfi təsir göstərir.
- O, sistemsiz şəkildə danışırdı, ona görə də onu başa düşmək çətin idi.
- Sənədlərin sistemsiz saxlanılması mühasibat uçotunda səhvlərə gətirib çıxarır.
Beləliklə, "sistemsiz" sözü sadəcə "plansız" və ya "qaydasız"dan daha geniş bir məna kəsb edir və proseslərin, hadisələrin və ya quruluşların daxili quruluşunun olmamasını, əlaqələrinin nizamsızlığını və nəticə etibarilə effektivliyin aşağı olmasını ifadə edir.