SÖYKƏMƏK (f.) - Bu feilin əsas mənası fiziki dayaq tapmaq, bir şeyə dirənmək, ya da bir şeyi başqa bir şeyə dayamaq, yapışdırmaqdır. Lüğətlərdəki "dayamaq" və "dirəmək" ifadələri bu əsas mənanı tam əhatə etmir. Çünki "söykəmək" yalnız bədənin bir hissəsini bir yerə dayamaq deyil, həm də bir cismi digərinə söykətmək, ya da emosional bir bağlılıq, səbr və güvən hissi ilə bir şeyə, bir kəsə dayamaq mənasını da ehtiva edir.
Mənşəcə türkcə olan bu feilin kökü "söy" və ya "söykü" ilə əlaqəlidir. "Söy" "kök, dayaq, əsas" mənalarını verir. Bu mənadan çıxış edərək "söykəmək" bir şeyə güvənmək, həmin şeyə arxalanmaq mənasını da özündə daşıyır. "Söykü" isə bir şeyə dayaq olmaq, əsas olmaq mənasındadır. Beləliklə, "söykəmək" həm fiziki, həm də metaforik olaraq "dayaq tapmaq", "güvənmək" və "arxalanmaq" mənalarını ifadə edir.
İstifadə nümunələri:
- Fiziki söykənmə: "Əlini başına söykəmək", "Belini divara söykəmək" ifadələrində fiziki dayaq mənası üstünlük təşkil edir. Burada bədənin bir hissəsinin bir şeyə dayandığı göstərilir.
- Emosional söykənmə: "Ağca başını oğlunun gen sinəsinə söykəyib mürgüləyirdi" cümləsində isə emosional bir bağlılıq, güvən və səbr hissi ifadə olunur. Ağca, özünü təhlükəsiz hiss etdiyi oğlunun yanında rahatlıq tapır. Burada "söykəmək" yalnız fiziki deyil, həm də emosional bir dayaq mənasını daşıyır.
- Obyekt söykənməsi: "Şkafı divara söykədim" cüməsində isə bir cismin digər bir cismə dayandırlması nəzərdə tutulur.
Nəticə olaraq, "söykəmək" feili yalnız fiziki dayaq deyil, həm də emosional dayaq, güvən, arxalanma və səbr mənalarını da özündə birləşdirən zəngin mənalı bir söz olduğu qeyd olunmalıdır. Kontekstdən asılı olaraq mənası dəqiqləşdirilir.