Şayiə sözü ərəb mənşəlidir və "yayılmış", "dillərdə gəzən" danışıq, söz-söhbət mənasını verir. Lüğətlərdəki qısa izahlar bu zəngin mənanı tam əks etdirmir. Daha dəqiq və geniş izahı aşağıdakı kimidir:
Şayiə, əsassız və ya qeyri-dəqiq məlumatların, tez-tez həqiqətə uyğun gəlməyən və ya təsdiqlənməmiş iddiaların, şifahi və ya yazılı vasitələrlə sürətlə yayılmasıdır. Bu məlumatlar, həqiqətə əsaslanmasa da, geniş kütlə tərəfindən qəbul edilə və yayıla bilər. Şayiələr, bir şəxs və ya qrup tərəfindən qəsdən yayıla bildiyi kimi, qeyri-qəsdən, yanlış anlaşılma və ya məlumat çatışmazlığı nəticəsində də yaranıb yayıla bilər.
Şayiənin əsas xüsusiyyətləri bunlardır:
- Əsassızlıq və ya qeyri-dəqiqlik: Şayiələrin əsasında həqiqətə tam uyğun gələn dəqiq məlumatlar dayanmaya bilər. Hətta əsasda bir həqiqət olsa da, tez-tez şişirdilmə, təhrif edilmə və ya yanlış mənalandırılma ilə ifadə olunur.
- Sürətli yayılma: Şayiələr, şifahi danışıqlar, sosial media və digər kommunikasiya vasitələri ilə sürətlə yayılır və geniş auditoriyaya çatır.
- Qeyri-rəsmi xarakter: Şayiələr, rəsmi mənbələrdən deyil, adətən etibarlılığı şübhəli olan mənbələr vasitəsi ilə yayılır.
- Təsir qüvvəsi: Şayiələr, ictimai rəyə, insan davranışlarına və hətta ictimai qurumlara güclü təsir göstərə bilər. Hətta kiçik bir şayiə böyük bir qarışıqlığa və ya hətta sosial qarşıdurmaya səbəb ola bilər.
Cümlədə istifadəsi:
“Onun istefaya getməsi haqqında şayiələr yayılırdı.”
“Şayiələrə inanmayın, həqiqəti öyrənin.”
“Bu şayiənin əsassız olduğunu sübut etmək çətin deyil.”
“Şayiələrə qulaq asmaqdan çəkinin, çünki onlar həqiqəti əks etdirməyə bilər.”
Misal olaraq verilən “Qızıl Arslanı yaxından tanıyanlar onun Qətibə ilə evlənəcəyi haqqında buraxılan şayiələrin he...” cümləsində şayiənin yayılmasının subyekti “Qızıl Arslanı yaxından tanıyanlar”dır, şayiənin məzmunu isə “onun Qətibə ilə evlənəcəyi”dir. Bu cümlə, şayiənin həqiqətə uyğun gəlmədiyi və ya təsdiq olunmadığı ehtimalını gücləndirir.