Tarazlama sözü "tarazlamaq" fellindən törəmiş bir isimdir. Lüğətlərdə sadəcə olaraq "tarazlamaq" feli ilə əlaqələndirilməsi, sözün bütün imkanlarını əks etdirmir. Daha geniş və dəqiq bir izah üçün sözün mənşəyini, semantik əhatəsini və istifadə kontekstini nəzərə almaq lazımdır.
Mənşəyi: Sözün əsasını təşkil edən "taraz" sözü fars mənşəlidir və "bərabərlik, müvazinət, həlqə" mənalarını verir. "Tarazlamaq" isə bu əsas sözə "-lamaq" şəkilçisinin artırılması ilə əmələ gəlmişdir. "-lamaq" şəkilçisi isə hərəkət bildirən fe'l əmələ gətirir. Beləliklə, "tarazlamaq" "bərabərlik, müvazinət və ya həlqəni yaratmaq, təmin etmək" mənasını ifadə edir.
Mənası: Tarazlama, bir sistemdə, prosesdə və ya vəziyyətdə müxtəlif elementlərin, qüvvələrin və ya amillərin qarşılıqlı təsirinin nəticəsində bərabərlik, müvazinət və ya sabitliyin təmin olunması deməkdir. Bu bərabərlik həm miqdari (kəmiyyət), həm də keyfiyyət baxımından ola bilər. Məsələn, bir tərəzi tarazlandığı zaman hər iki tərəfdəki çəkilər bərabər olur (miqdari tarazlıq). Ancaq "ictimai tarazlıq" deyərkən, cəmiyyətdə müxtəlif qruplar arasında sosial-iqtisadi və siyasi tarazlığın mövcudluğundan danışırıq (keyfiyyət tarazlığı).
İstifadə nümunələri:
- Fiziki tarazlama: "Mühəndis körpünün tarazlamasını diqqətlə hesabladı." (Miqdari tarazlıq)
- Kimyəvi tarazlama: "Kimyəvi reaksiyanın tarazlanması üçün temperaturu dəyişmək lazımdır." (Miqdari və keyfiyyət tarazlığı)
- İqtisadi tarazlama: "Hökumət iqtisadi tarazlığı qorumaq üçün yeni siyasət həyata keçirdi." (Keyfiyyət tarazlığı)
- Psixoloji tarazlama: "O, öz həyatında psixoloji tarazlığı tapmaq üçün çox çalışdı." (Keyfiyyət tarazlığı)
- Büdcə tarazlaması: "Şirkət bu il büdcə tarazlamasını həyata keçirə bilmədi." (Miqdari tarazlıq)
Beləliklə, "tarazlama" sözü sadə bir mənadan uzaq, müxtəlif sahələrdə istifadə olunan və geniş məna kəsb edən bir termindir. Onun mənasını tam dərk etmək üçün istifadə edildiyi kontekstin nəzərə alınması vacibdir.