Tezləşmək felinin Azərbaycan dilindəki əsas mənası "sürətin artması, sürətlənmək, daha da sürətli olmaq"dır. Bu, həm fiziki, həm də metaforik mənada işlənə bilər. Fiziki mənada, hərəkətin sürətinin artmasını, məsələn, maşının tezləşməsini, qatarın tezləşməsini ifadə edir. Metaforik mənada isə bir prosesin, hadisənin və ya vəziyyətin sürətlənməsini, daha sürətli inkişaf etməsini bildirir. Məlumatın ötürülmə sürətinin artması, işin icrasının sürətlənməsi, xəstəliyin tezləşməsi buna misal ola bilər.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tez" sifəti ilə "-ləşmək" əlavəsindən əmələ gəldiyini görürük. "-ləşmək" əlavəsi bir prosesi, hal dəyişikliyini bildirir. Beləliklə, "tezləşmək" sözü əslində "tez olma prosesi" mənasını verir.
Tezləşmək feli müxtəlif cümlə quruluşlarında fərqli kontekstlərdə işlənə bilər:
- Fiziki mənada: "Avtomobil yokuşdan aşağı tezləşdi." , "Qaçış zamanı ürək döyüntüləri tezləşir."
- Metaforik mənada: "İqtisadi böhran tezləşir.", "Xəstəliyin inkişafı tezləşdi.", "İşlərin tezləşməsi üçün əlavə işçilər cəlb edildi." , "Texnoloji inkişaf tezləşməkdədir."
Verilən nümunə cümləsində ("Adamlar əvvəlcə musiqiyə görə ağır, sonra musiqi tezləşdikcə tez-tez oynayırlar") tezləşmək feli musiqinin tempinin artmasını, yəni ritminin sürətlənməsini ifadə edir. Bu, fiziki bir tezləşmə deyil, musiqi ritminin sürətlənməsi, daha sürətli və enerjili olmasına aiddir. Bu cümlədə tezləşmək sözü prosesin sürətlənməsini göstərir və rəqs hərəkətlərinin də buna uyğun olaraq dəyişməsini bildirir.
Qeyd edək ki, tezləşmək feli "sürətlənmək" sinonimi olsa da, bəzi kontekstlərdə fərqli mənalar verə bilər. Məsələn, "sürətlənmək" daha çox fiziki bir hərəkəti, sürət artımını ifadə edərkən, "tezləşmək" həm fiziki, həm də metaforik mənalarda daha geniş işlənə bilər.