Təbəqələşmək (f.) – İctimai, iqtisadi, siyasi, mədəni və ya hər hansı digər cəhətdən yekcinsliyi itirərək, fərqli xüsusiyyətlərə malik qruplara, yəni təbəqələrə bölünmə prosesi. Bu proses əhalinin müxtəlif sosial qruplar arasında sərvət, nüfuz, güc və imkanlar baxımından qeyri-bərabər paylanmasının nəticəsidir. Təbəqələşmə yalnız sosial qrupların mövcudluğunu deyil, həm də bu qruplar arasındakı iyerarxik münasibətləri əks etdirir. Belə ki, bəzi qruplar digərlərinə nisbətən daha çox resursa və imkana sahib olur və daha yüksək sosial statusa malik olurlar.
Təbəqələşmənin əsas amilləri arasında iqtisadi vəziyyət (gəlir, sərvət, peşə), sosial status (təhsil, nüfuz, hörmət), siyasi güc (hakimiyyətə təsir, siyasi iştirak) və mədəni kapital (bədii zövq, bilik, dil bacarığı) göstərmək olar. Bu amillər bir-biri ilə sıx bağlıdır və qarşılıqlı təsir göstərir. Məsələn, yüksək iqtisadi vəziyyət yüksək sosial statusa və siyasi gücə səbəb ola bilər.
Təbəqələşmə müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər: sinif təbəqələşməsi (kapitalistlər və proletarlar), kast sistemi (hind cəmiyyətinin kast sistemi), sosial təbəqələr (orta sinif, yüksək sinif, aşağı sinif) və s. Təbəqələşmənin dərəcəsi və xarakteri müxtəlif cəmiyyətlərdə fərqli ola bilər və tarix boyu dəyişə bilər. Cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi, siyasi sistemi, iqtisadi quruluşu və mədəni dəyərləri təbəqələşmənin formasını və intensivliyini müəyyən edir.
Məsələn:
- "XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan cəmiyyətində dərin təbəqələşmə müşahidə olunurdu." - Bu cümlədə "təbəqələşmə" sözü tarixi kontekstdə sosial qrupların qeyri-bərabərliyinə işarə edir.
- "Qloballaşma prosesləri dünyada sosial təbəqələşməni daha da mürəkkəbləşdirir." - Bu cümlədə "təbəqələşmə" sözü müasir dünyada sosial qruplar arasındakı fərqlərin artmasına işarə edir.
- "Təhsil sistemindəki bərabərsizlik sosial təbəqələşmənin əsas səbəblərindən biridir." - Bu cümlədə "təbəqələşmə" sözü təhsil imkanlarının bərabər olmamasının sosial qeyri-bərabərliyə təsirini göstərir.
Sözün etimologiyası baxımından "təbəqə" fars mənşəlidir və "qatı, lay" mənasını verir. "-ləşmək" isə Azərbaycan dilinin məhsuldar şəkilçilərindən biri olub, prosesi ifadə edir. Beləliklə, "təbəqələşmək" sözü "qatı, lay halında bölünmək, təbəqələrə ayrılmaq" kimi izah edilə bilər.