Təhqiqat (ər. təhqiq + -at) - is. [ər. “təhqiq” sözündən törəmə, cəm halda işlənən formadır] Dərindən və hərtərəfli araşdırma, yoxlama, müayinə, sorğu-sual etmə, bir məsələnin, hadisənin, faktın və ya mövzunun həqiqətinin açıqlanması məqsədilə sistemli şəkildə aparılan tədqiqat işləri. Təhqiqat müxtəlif sahələrdə, o cümlədən elm, hüquq, sosial elmlər, tarix və s. sahələrində aparıla bilər. Nəticələrə əsaslanan əsaslandırılmış nəticələr əldə etmək üçün aparılır. Məntiqi ardıcıllıqla həyata keçirilən prosedur və metodlar əsasında həqiqətin müəyyən edilməsini və ya iddiaların təsdiqini/təkzinini nəzərdə tutur.
Təhqiqatın müxtəlif növləri vardır. Məsələn, elmi təhqiqat müəyyən bir nəzəriyyəni yoxlamaq, yeni biliklər əldə etmək və ya mövcud bilikləri genişləndirmək məqsədilə aparılır. Hüquqi təhqiqat isə cinayət və ya digər hüquqi hadisələrin araşdırılması və günahkarların müəyyən edilməsi məqsədilə aparılır. Sosial təhqiqatlar isə sosial hadisələrin, proseslərin və davranışların səbəblərini və nəticələrini araşdırır. Təhqiqat prosesində müşahidə, eksperiment, sorğu, müsahibə, sənəd analizi kimi müxtəlif metodlar tətbiq oluna bilər.
Təhqiqat sözü müxtəlif cümlələrdə fərqli mənalarda işlənə bilər:
- "Cinayət işi üzrə təhqiqat aparılır." - Bu cümlədə təhqiqat hüquqi kontekstdə, cinayətin araşdırılması mənasında işlənir.
- "Alimlər yeni dərman vasitəsinin təsiri ilə bağlı təhqiqatlar aparırlar." - Bu cümlədə təhqiqat elmi kontekstdə, yeni kəşflər və biliklərin əldə edilməsi mənasında işlənir.
- "O, məsələnin bütün tərəflərini dərindən təhqiq etdi." - Bu cümlədə təhqiqat daha çox fərdi araşdırma, dərindən araşdırma mənasında işlənir.
- "Məhkəmə təhqiqatı davam edir." - Bu cümlədə "təhqiqat" məhkəmə prosesinin bir mərhələsi olaraq, dəlillərin toplanması və araşdırılması kimi təqdim edilir.
Beləliklə, "təhqiqat" sözü geniş məna kəsb edən bir termin olub, həm elmi, həm də hüquqi kontekstlərə uyğun olaraq işlədilə bilər. Onun əsas mənası hər hansı bir hadisənin, prosesin və ya mövzunun dərin, sistemli və əsaslandırılmış araşdırılmasıdır.