Təmizqanlı sifəti, əsasən heyvanlar, xüsusilə də ev heyvanları üçün istifadə olunur və "qarışığı olmayan, cins, təmizcinsli" mənalarını verir. Bu termin, bir növün içərisində genetik olaraq saf, yəni digər cinslərlə qarışmayan fərdləri ifadə edir. Məsələn, "təmizqanlı Qarabağ atı" deyərkən, nəzərdə tutulan, uzun illər boyu seçmə yolu ilə yetişdirilərək genetik təmizliyini qoruyub saxlamış, Qarabağ atı cinsinə xas bütün xüsusiyyətləri özündə əks etdirən bir atdır. Digər cins atlarla çiftleşməsi nəticəsində meydana gələn hibridlər təmizqanlı sayılmır.
Etimoloji baxımdan, "təmiz" sözü "pak, ləkəsiz, qarışıqsız" mənalarını ifadə edən köhnə Azərbaycan sözüdür. "Qanlı" isə "qanla əlaqədar" mənasını verir. Beləliklə, "təmizqanlı" ifadəsi, heyvanın qan xəttinin təmiz, qarışıqsız olmasını, ata-babalarının da eyni cinsə mənsub olmasını vurğulayır. Bu termin, heyvanın mənşəyinin və genetik xüsusiyyətlərinin əhəmiyyətini ön plana çıxarır.
Sözün işlənməsinə dair nümunələr:
- “Fermada yalnız təmizqanlı inək saxlayırlar.”
- “Təmizqanlı itlərin qiyməti daha yüksəkdir.”
- “Təmizqanlı quşların xüsusiyyətləri daha aydın görünür.”
- “Əmtəə fermalarında naxırın təmizqanlı, yəni təmizcinsli olması vacibdir.”
Göründüyü kimi, "təmizqanlı" sözü əsasən heyvanların cins təmizliyini ifadə etmək üçün istifadə olunur və bu kontekstdə "təmizcinsli" ilə sinonimdir. Lakin, geniş mənada "təmizqanlı" ifadəsi daha çox bir şeyin saflığını, qarışıqsızlığını ifadə etmək üçün də istifadə oluna bilər, lakin bu mənada istifadəsi daha az rast gəlinir.