Təmkinlilik (ərəb. təmkīn – güc, qüvvət, hakimiyyət, əldə saxlamaq, özünü ələ almaqdan): İnsanın hərəkət və davranışlarında özünü ələ alma qabiliyyəti, ölçülü, ehtiyatlı, düşünülmüş və səbrli olma xüsusiyyətidir. Təmkinlilik, həm daxili, həm də xarici təzahürləri olan mürəkkəb bir anlayışdır. Daxili tərəfi, hisslərin, duyğuların və istəklərin idarə olunmasını, düşüncəli və planlı hərəkət etməni əhatə edir. Xarici tərəfi isə nəzakətli, ölçülü və sakit davranışlarda özünü göstərir. Təmkinli insan özünü hər vəziyyətdə ələ ala bilir, həyəcan və qorxunun təsirinə düşməyərək obyektiv qərarlar qəbul edir, səbirsizlik və tələsiklikdən uzaq durur.
Təmkinlilik, vüqarlılıq, ağırlıq, soyuqqanlılıq, səbirlilik, ölçülülük kimi anlayışlarla sıx bağlıdır. Lakin bu anlayışlar tam sinonim deyildir. Məsələn, vüqarlılıq daha çox xarici görünüş və davranışla bağlıdır, halbuki təmkinlilik daxili nizam-intizamı da əhatə edir. Soyuqqanlılıq isə daha çox emosional reaksiyalarda təmkinli olmağı bildirir. Təmkinlilik daha geniş bir konsepsiyadır və bu anlayışların hamısını özündə birləşdirir.
Təmkinliliyə aid nümunələr:
- O, çətin vəziyyətdə belə təmkinliliyini qorudu. (Təmkinlilik, çətin vəziyyətdə özünü ələ alma qabiliyyəti kimi təsvir olunur.)
- Söhbət zamanı təmkinli olmaq çox vacibdir. (Təmkinlilik, sosial davranışlarda ehtiyatlılıq və ölçülülük kimi göstərilir.)
- Mehdizadə çox vaxt dostunun zarafatlarına davam gətirməyib təmkinliliyini itirir. (Burada təmkinlilik, özünü ələ alma qabiliyyətinin olmaması ilə ifadə olunur, təmkinli olmaqdan məhrum olmaq.)
- Təmkinli davranışları ilə hamını heyran etdi. (Təmkinlilik, pozitiv xüsusiyyət kimi təqdim olunur.)
Qeyd edək ki, "təmkinlilik" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar kəsb edə bilsə də, əsas mənası hər zaman özünü ələ alma, səbirli və ölçülü olma qabiliyyətini ifadə edir. Hər bir cümlədə istifadəsinin kontekstini nəzərə almaq vacibdir.