Tənbəlləşmək – fəaliyyətsizliyə, iş görməməyə, hərəkətsizliyə meyilli olaraq, əvvəlki fəallıqdan, çalışqanlıqdan uzaqlaşmaq; işə, fəaliyyətə olan marağın azalması, həvəsin sönməsi nəticəsində hərəkətsiz və fəaliyyətsiz hala düşmək; aybəyni olmaq, hərəkətsiz, işsiz qalmaq; tənbllik və susqunluq göstərmək, əvvəlki enerjili haldan uzaqlaşmaq, passivliyə qapılmaq. Sözün mənası kontekstdən asılı olaraq müxtəlif çalarlar əldə edə bilir. Məsələn, fiziki tənbəlləşmək və ya zehni tənbəlləşmək kimi. Fiziki tənbəlləşmək əsasən bədən hərəkətlərinin azalması, əmək fəaliyyətindən yayınma, passiv həyat tərzinə keçmək mənasını daşıyır. Zehni tənbəlləşmək isə düşünmək, öyrənmək, yeni biliklərə yiyələnmək, intellektual fəaliyyətlərdən uzaqlaşmaq deməkdir.
Tənbəlləşmək sözünün etimologiyasına baxdıqda, "tənbəl" kökünün "tənbel" formasından törədiyini görürük. "Tənbel" sözünün kökü fars dilindən gəlmə olub, "tən" (tək, bir) və "bel" (qayıq, gəmi) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Tənbəllərə belə ad verilmişdir, çünki bunlar, sanki tek qayıqda üzdükləri kimi, hərəkət etmədən, sakitcə öz həyat tərzini davam etdirirlər. Ancaq bu etimologiya mübahisəlidir və digər mütəxəssislər bu fikri dəstəkləmirlər. Lakin, sözün mənasına əsasən, tənbəlləşmək hərəkətsizliyi, fəaliyyətsizlik və fəaliyyətə olan marağın itməsini ifadə edir.
Misal cümlələr:
…Əmioğlum tənbəlləşib, getmək istəmirdi. (C.Məmmədquluzadə) – Bu cümlədə tənbəlləşmək fiziki hərəkətsizlik və fəaliyyətə olan istəyin azalmasını göstərir.
Uzun müddət oxumadığı üçün zehni tənbəlləşmişdi. – Bu cümlədə isə tənbəlləşmək zehni fəaliyyətin azalmasını, intellektual passivliyi ifadə edir.
İmtahanlara hazırlaşmaq əvəzinə, tənbəlləşib film izləyirdi. – Bu cümlədə tənbəlləşmək öz üzərinə düşən vəzifələrdən yayınıb, daha əyləncəli fəaliyyətləri seçmək mənasını verir.
Yaşlandıqca tənbəlləşdi və bağını qulluq etməyi dayandırdı. – Bu cümlədə tənbəlləşmək yaşa bağlı fiziki qüvvənin azalması ilə əlaqələndirilir.