Təngişmək felinin Azərbaycan dilindəki əsas mənası, nəfəs almağın çətinləşməsi, boğulma hissi ilə müşayiət olunan bir vəziyyəti ifadə etməsidir. Bu, sadəcə "təng olmaq"dan daha geniş bir mənaya malikdir, çünki nəfəs darlığına, fiziki narahatlığa, həmçinin psixoloji təzyiqə bağlı duyğu və hissləri əhatə edir. Lüğətlərdə qeyd olunan "tövşümək" və "ürəyi sıxılmaq" ifadələri də məhz bu geniş mənanı vurğulayır. Təngişmək, fiziki səbəblərdən (məsələn, astma, allergiya, fiziki yorğunluq) olduğu kimi, psixoloji və ya emosional səbəblərdən (məsələn, qorxu, qəlb sıxıntısı, narahatlıq) də baş verə bilər. Beləliklə, təngişmək həm fiziki, həm də emosional bir halın ifadəsidir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "təng" ön şəkilçisi ilə "işmək" felinin birləşməsindən əmələ gəldiyini görərik. "Təng" məhdudluq, sıxlıq, darlıq mənalarını verir. "İşmək" isə bir əməlin, bir halın davam etməsini, təkrarlanmasını ifadə edir. Beləliklə, "təngişmək" sözünün mənası "daralmaq, sıxılmaq, nəfəsin daralması halının davam etməsi" kimi izah edilə bilər.
Cümlə içində istifadəsinə misallar:
- Yüksək dağlarda havanın təngişməsindən nəfəs almaq çətin idi. (Fiziki səbəb)
- Qəflətən gələn xəbərdən ürəyi təngişdi. (Emosional səbəb)
- Sıx geyimdən bədəni təngişmişdi. (Fiziki narahatlıq)
- İmtahandan əvvəl o qədər narahat idi ki, nəfəsi təngişirdi. (Psixoloji təzyiq)
Gövhər xanımın cümləsində ("Oturub bir az özümü havaya verim, nəfəsim təngişir") istifadə olunan "təngişmək" sözü, fiziki yorğunluqdan və ya emosional sıxıntıdan yaranan nəfəs darlığını ifadə edir. O, özünü sakitləşdirmək, nəfəsini düzəltmək üçün bir az istirahət etməyə ehtiyac duyduğunu bildirir.