Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində "tənqid etmək" sözünün sadəcə "bax təntimək" kimi qısa bir izahı kifayət qədər dəqiq və geniş deyil. Əslində, "tənqid etmək" daha mürəkkəb və çoxşaxəli bir mənaya malikdir. Bu fəaliyyət, bir əsərin, hadisənin, fikrin və ya şəxsin müsbət və mənfi cəhətlərini obyektiv və əsaslı şəkildə araşdırmaq, təhlil etmək və qiymətləndirmək deməkdir. Tənqid, sadəcə bir şeyə "baxmaq"dan daha çoxdur; dərin bir araşdırma, müqayisə və mühakimə prosesini əhatə edir.
Etimoloji baxımdan, "tənqid" sözü fars dilindən mənşəlidir və "tənqıd" şəklindədir. Bu da öz növbəsində ərəb mənşəlidir. Əsasən "nəqd etmək", "qiymətləndirmək", "sınamaq" kimi mənaları özündə ehtiva edir. Lakin müasir Azərbaycan dilində "tənqid etmək", dəqiqlik, obyektivlik və konstruktivlik ilə yanaşı, subyektivliyə meyl etmək imkanını da ehtiva edir. Başqa sözlə, tənqid həm müsbət, həm də mənfi istiqamətdə ola bilər; həm tərifləyici, həm də qınayıcı ola bilər.
Cümlələrdə "tənqid etmək" sözünün işlənməsi kontekstdən asılı olaraq dəyişir:
- Onun əsərini həmkarları tənqid etdilər. (Əsərin müsbət və mənfi cəhətlərinin obyektiv şəkildə araşdırılması)
- Müəllim şagirdin cavabını sərt şəkildə tənqid etdi. (Qınama və düzəliş məqsədli tənqid)
- Rəssamın yeni əsəri sənət tənqidçiləri tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. (Müsbət tənqid, tərifləmə)
- Siyasi liderin çıxışı kəskin tənqidlərə məruz qaldı. (Mənfi tənqid, qınama)
- Konstruktiv tənqid hər zaman faydalıdır. (İnkişaf və yaxşılaşma məqsədli tənqid)
Yekun olaraq, "tənqid etmək" bir əsəri, hadisəni, fikri və ya şəxsi dərinliklə araşdırmaq, müqayisə etmək, qiymətləndirmək və nəticə çıxarmaq prosesini ifadə edir. Bu proses həm müsbət, həm də mənfi ola bilər, lakin ideal halda obyektivlik və konstruktivlik prinsiplərinə əsaslanmalıdır. Sadəcə "baxmaq"dan fərqli olaraq, tənqid hərtərəfli təhlil və mühakiməni əhatə edir.