Tıxac sözü Azərbaycan dilində geniş işlənən və bir neçə mənaya malik olan bir sözdür. Əsasən, boşluqları, dəlikləri və ya ağızları bağlamaq üçün istifadə olunan cisimlər üçün işlədilir. Lüğətlərdəki “şüşə və s. bu kimi boğazlı qabların ağzını və ya müxtəlif cihazların deşiklərini qapamaq üçün dairəvi mantar və ya başqa şey; probka” tərifi, tıxacın əsas funksiyasını və ümumi görünüşünü əks etdirir, lakin onun məna çalarlarını tam əhatə etmir.
Etimoloji baxımdan “tıxac” sözü “tıxmaq” felindən törəmişdir. “Tıxmaq” isə “bir şeyin boşluğa, dəliyə möhkəm yerləşdirilməsi, içəri itələnməsi” mənasını verir. Beləliklə, “tıxac” sözü özündə bu hərəkətin nəticəsini, yəni dəliyi bağlayan cismi ifadə edir.
Tıxacın mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər. Məsələn:
- Mantar tıxac: Şüşə qabların ağzını bağlamaq üçün istifadə olunan mantardan hazırlanmış tıxac.
- Rezin tıxac: Laboratoriya avadanlıqlarında, borularda və s. istifadə olunan rezin materialdan hazırlanmış tıxac.
- Taxta tıxac: Taxtadan hazırlanmış və müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunan tıxac.
- Yol tıxacları: Nəqliyyat vasitələrinin hərəkətinin sıxlığı, yolun tıxanması. Bu mənada “tıxac” sözü metaforik olaraq işlənir və hərəkətin maneə ilə qarşılaşmasını ifadə edir. Məsələn: "Şəhərin mərkəzində yol tıxacları oldu."
- Su tıxacları: Boruların tıxanması, suyun axmasına mane olan maneələr. Yenə də metaforik istifadədir.
Göründüyü kimi, “tıxac” sözü konkret bir cismi (fiziki tıxac) və ya hərəkətin maneəyə rast gəlməsini (məcazi tıxac) ifadə edə bilər. Onun istifadəsi müxtəlif kontekstlərdə fərqli məna çalarları əldə edir. Bu səbəbdən, “tıxac” sözünün tərifi yalnız fiziki obyekt kimi deyil, həm də maneə və tıxanıqlıq kimi məcazi mənaları əhatə etməlidir.