Tısmaq felinin Azərbaycan dilindəki əsas mənası incimək, küsmək və ya narazı qalmaqdır. Lakin bu mənanın çalarları və işlənmə üsulları daha geniş və dəqiq şəkildə izah edilməlidir.
Tısmaq, əsasən uşaqlar və ya həssas təbiətli insanlar üçün xarakterik olan bir ifadədir. Bu, açıq şəkildə etiraz etməkdən, kəskin tənqid etməkdən fərqli olaraq, daha çox gizli bir narazılıq ifadə edir. İncimənin səbəbi açıq şəkildə bildirilməyə bilər; tısmanın əsasını təşkil edən hiss, daha çox daxili bir kədərlə, üzülməklə, əsəbləşməklə müşayiət olunur. Sözügedən incimə, qarşı tərəfin davranışından, sözündən və ya etmədiyi hərəkətdən qaynaqlana bilər.
Tısmağın küsməkdən fərqi odur ki, küsmək daha uzun müddətli və aktiv bir narazılıq halını ifadə edərkən, tısmaq daha çox qısamüddətli və passiv bir reaksiyadır. Küsmək zamanı fərd açıq-aşkar öz narazılığını bildirir, əlaqəni kəsə bilər. Tısmaqda isə narazılıq daha çox özündə yaşanır, kənardan görünməyə bilər. Tısmaq əsasən üz ifadəsində, davranışda kiçik dəyişikliklərlə özünü göstərir.
Misal üçün:
- "Oğlan anadan tısmayıb, hədiyyəsini aldıqdan sonra yenidən oynamağa başladı."
- "Kiçik qız atasının ona diqqət yetirməməsindən tısdı və otağına girdi."
- "Sözlərinə görə ondan tısmağın yerinə açıq-aşkar etiraz etməliydi."
Etimalogiyasına gəldikdə, tısmaq sözünün mənşəyi dəqiq müəyyən olunmasa da, “tıs” saitinin səssiz bir ifadəni, gizli bir narazılığı ifadə etməsi ehtimal olunur. Sözün kökündə “tıs” səsinin yaratdığı səssiz və gizli incimə duyğusu yatar.
Beləliklə, tısmaq felinin mənası sadəcə incimək, küsmək və narazı qalmaqla məhdudlaşmır; bu, daha incə çalarları olan, xüsusilə uşaqların və həssas insanların daxili duyğularını ifadə edən bir termindir.